Hendrik Froon (no 1.976)
Dit artikel is het tweeënveertigste uit een serie over burgers die zich inzetten voor militaire taken en gaat over de dienstplicht, schutterijen en het reguliere leger. De discussie over de dienstplicht is nu weliswaar minder, maar nooit helemaal weg geweest en gezien het personeelstekort in het leger ook nu actueel. Het is nuttig om dit fenomeen in historisch perspectief te plaatsen. Sommigen hebben de dienstplicht ondergaan maar er zijn ook mensen vrijwillig het leger ingegaan, waarbij "het leger" een rekbaar begrip is. Ook milities, schutterijen en andere paramilitaire organisaties komen aan de orde. Met de beschrijving van de lotgevallen van deze mannen zie je tegelijkertijd een verschuiving van de loyaliteit jegens de stad naar loyaliteit jegens de staat.
Clara Froon
Clara Froon Radijs is geboren in Delfzijl en was de dochter van Hendrik Froon en Anna Eleonora Jarges van Bellingwolde. Ze is gedoopt op 6 juli 1760. In 1782 woonde ze in Siddeburen ten huize van Jacob Harms, op de Borg plaats. Hendrik Froon en Anna Elonora Jarges hadden nog een dochter, Gesina Margaretha. Zij trouwde met Johannes Joustema uit Den Haag. ze is begraven op het St Anthonis kerkhof in Amsterdam.
Hendrk Froon (no.494) haar vader, is geboren in 1726. Op 22 december 1772 is er een H. Froon begraven in Delfzijl. Hendrik Froon is de zoon van Christiaan Froon (no. 988) en Claartje Groenewold.
Hendrik Froon (no 1.976)
Hendrik Froon sr. was raadsdienaar en bode (uitmijnder, soort veilingmeester) van Groningen van 1698 tot 1715. Hij was getrouwd met Aaltjen Noordstad (Noordstrant) en had samen met haar vier kinderen, drie dochters, Johanna , Meinou en Magdalena en een zoon: Christiaan.
Maar daarvoor was hij getrouwd met Degien Hindriks. Ook daarmee had hij een drietal kinderen; Gerrit, geboren op 11 januari 1681 waarover hieronder meer, Jan geboren in 1684 en Hendrik, geboren in 1685. Hindrick is overleden in 1714 en woonde tot zijn overlijden in de Nieuwe Ebbingestraat in Groningen.
Afbeelding 1 Eerste pagina van de boedelbeschijving van hetgeen Hindrik Froon, uitmijnder op zijn sterfdag aan zijn vier nagebleven kinderen heeft nagelaten
De hele boedel wordt vervolgens beschreven, wat een goede kijk geeft op wat er in die tijd in huis was maar ook geeft het weer aan dat Hendrik Froon bemiddeld was. Kennelijk heeft Hendrik zijn einde voelen aankomen want voor alle vier de kinderen was er een doos met zilveren munten. Verder is er een boekhouding te volgen waaruit blijkt wanneer wat betaald is door de voogden.
Afbeelding 2 Eerste pagina van de inventaris van goederen van Hendrik Froon
Christiaan Henric Froon (no 988)
Christiaan Froon is de zoon van Hendrik Froon senior (no. 1.976) en Anna Eleonora Jarghes. Hij is gedoopt op 15 augustus 1751 te Delfzijl. Omdat beide ouders kennelijk zijn overleden voordat de kinderen volwassen waren werd er een voogd aangewezen. Op de sterfdag van Hendrik was Christiaan 18 jaar, Magdalena 16 jaar, Menou (Meina) 11 jaar en Johanna pas 9.
Hieruit blijkt dat Hendrik inderdaad een huis bezat ten oosten in de Nieuwe Ebbingestraat in Groningen. Verder was hij niet onbemiddeld, gezien het feit dat er twee zilveren kandelaren en dito zoutvaten waren. Verder had hij flink wat obligaties. Zo kreeg hij ook nog geld van Chirurgijn majoor Radijs. Dat zal een familielid zijn geweest van de Chirurgijnsfamilie Radijs. Kennelijk waren er al contacten met de familie Radijs lang voordat achterkleindochter Clara met Jan Radijs ging trouwen.
De voogd geeft op 15 augustus 1720 aan dat ondanks alle pogingen de studie vaan pupil Christiaan, nu 20 jaar, niet florissant verloopt.
Afbeelding 3 Studieresultaten van zoon Christiaan blijken tegen te vallen, zo valt te lezen in de verslagen van het Stadsbestuur
Christiaan was getuige bij het huwelijk van zijn zus Johanna met predikant Rudolph Wildrick op op 10 oktober 1739. Christaan is op 4 juli 1722 met Clara Groenewold uit Delfzijl getrouwd. Ze hadden twee kinderen: Hendrik Froon (no. 494) en Jan Froon. Hendrik is gedoopt op 3 maart 1726 in Delfzijl. Jan Froon is gedoopt op 17 oktober 1723 en helaas vroeg overleden. Hij is op 5 november 1723 in Delfzijl begraven.
Er ligt in de A-Kerk in Groningen een grafzerk van Hindrick Froon met het wapen "een bos met vijf bomen". Koorgang Zuidwest, rij 2, nr. 2. Naar alle waarschijnlijkheid is dat Hindrick Froon sr.
Gerrit Hendrik Froon, rechter: het monsterproces
Gerrit Hendrik Froon is dus geen voorouder maar wel een zoon van een voorouder. Waarom dan aandacht voor hem. Omdat hij een merkaardige rol speelde in een machtsspel in Groningen.
Afbeelding 5 Wapen van Gerrit Hendrik Froon
Doctor Gerrit Hendrik Froon uit Groningen voerde een familiewapen bestaande uit vijf bomen. In 1699 zeilde hij met zijn studievriend Abel Eppo en latere rechter van Warffum over Utrecht naar Brabant. Hij was rechter te Loppersum, Woltersum, Lellens (1735), Winsum, Meeden en af en toe Bedum. In Woltersum was hij ook kerkvoogd. Hij is getrouwd met Allegonda Lentink Van de Groeve op 10 september 1707. Hij woonde in de Oude Boteringestraat in Groningen. Hij was in 1726 rechter in Zuidwolde, In 1747 was hij rechter te Ellershuizen en in 1756 te Zeerijp. Vanaf november 1738 tot 1741 huurde hij een huis in de Heerestraat in Groningen.
Hij speelde in september 1731 een bedenkelijke rol bij het machtsspel dat grietman Rudolf de Mepsche van Faan speelde. Het resultaat was een soort showproces (bekend onder de naam het Monsterproces) met 22 ter dood veroordeelden tot gevolg. Het is op zijn minst een gerechtelijke dwaling te noemen. Ze werden allen beschuldigd van sodomie, maar het was wel erg toevallig dat bijna allen aanhangers waren van zijn voornaamste rivaal, de Jonker Clant van Hanckema. De Mepsche werd geïnspireerd door de golf van sodomieprocessen die in 1731 vanuit Utrecht over het land sloeg. Henricus Carolinus van Byler, sinds 1722 de predikant van Niekerk, Oldekerk en Faan, publiceerde een boekje over de zonde van Sodomie. Nu vatten we daar homoseksualiteit onder maar toen kon het van alles zijn wat "tegennatuurlijk" was. Volgens Van Byler, overigens een studievriend van De Mepsche en net als hij oranjegezind, moesten de autoriteiten "Gods rechtvaardige toorn" afwenden, opdat het land niet zou delen in de straf van Sodom. Deze angst kwam niet uit de lucht gegrepen want het ging al langere tijd niet goed in het land,, met onder andere veeziekten. De Mepsche speelde hier handig en gewetenloos op in met dus 22 doodvonnissen als gevolg.
Tot de slachtoffers behoorden 8 eigenerfden (boer met eigen grond en dus stemgerechtigd) van de tegenpartij van Jonker Clant. Deze stemmen waren belangrijk omdat ze daarmee ambten konden benoemen. De Mepsche was al jaren uitgesloten van allerlei (goedbetaalde) ambten, behalve die van Grietman. Ziedaar het motief.
De verslagen van de verhoren zaten vol met tegenstrijdigheden. Bekentenissen kwamen tot stand door martelingen. Overigens was dit in die tijd geoorloofd. Als er een beschuldiging te weinig onderbouwd was mocht er door geweld een bekentenis afgedwongen worden. De Ommelander meerderheid keurde de gang van zaken af, maar de Stad Groningen hielp De Mepsche die zo zijn gang kon blijven gaan. Zo speelde ook de voortdurende strijd tussen de Stad Groningen en de Omelanden op de achtergrond een rol. Er moesten 300 soldaten vanuit de Stad naar Zuidhorn overkomen om de executies door te laten gaan. Relletjes waren er in de Stad en later ook in Zuidhorn en op ’t Faan en de gang van zaken bleef een open wond, zo zeer zelfs dat een voorstel voor een gedenkteken voor de Mepsche zelfs na een paar eeuwen in de gemeenteraad van Grootegast werd weggestemd. Ook van de vroegere Borg Bijma in Faan, het huis van de Mepsche is niets meer van over. Het enige dat naar hem vernoemd is, is een tennisvereniging in Niekerk. Geen idee waarom.
Afbeelding 6 De Borg Bijma te Faan
De Mepsche had er een Pyrrus overwinning mee behaald, want hij verloor alle politieke steun, werd door zijn omgeving uitgekotst en ging in 1746 bankroet. Hij werd echter gered door de stadhouder die hem een baan als drost gunde, als beloning voor zijn politieke steun. Maar de geldnood bleef en in 1753 moest hij de borg Bijma verkopen. In de loop der jaren wordt het proces en de gebeurtenissen erom heen een legende en wordt het lastig om feit en fictie te scheiden. Het doet denken aan de showprocessen van Stalin of die in de Verenigde Staten tijdens McCarthy.
Dat de Mepsche een bloeddorstige religieuze en op macht beluste gek was valt nog te begrijpen, maar wat heeft de rechtsgeleerde Froon bezield om hieraan mee te werken? Dat is een raadsel. Hij was het die in het kerkje van Niekerk op 24 september 1731 het vonnis over de veroordeelden voorlas. De verlichting met zijn Trias Politica was nog niet doorgedrongen in Groningen en dit was een toonbeeld van hoe het fout kon gaan in de rechtsspraak. Hoger beroep was toen nog niet mogelijk, maar enkele decennia later werd dat wel ingevoerd. Het besef dat een rechter wel eens andere belangen kon hebben dan rechtsvinding werd al eerder ingezien, en ook onderkent, maar men had toen onvoldoende middelen om dat tegen te gaan.
Gerhard Froon overleed in juni 1756. Het bekende probleem dat er meerdere mensen zijn met de zelfde naam, zelfde regio en zelfs met hetzelfde beroep speelt ook hier. Zijn zoon heette ook Gerhard en was ook rechter. Hij was van 1769 tot 1770 Grietman van Ezinge en Hardeweer. Hij of zijn vader kreeg op 6 december 1749 een eredoctoraat van de universiteit van Groningen.
Terug naar Clara Froon. Clara (Klara) is met Jan Radijs getrouwd op 28 maart 1782. Ze hadden een dochter, Maria Radijs. Maria is getrouwd met Aries Nanning Dijkhuizen, later burgermeester van Slochteren. Maria was kennelijk doopsgezind, maar dat is gebaseerd op 1 bron. Ze is overleden op 9 juli 1809 en begraven in Slochteren. Een andere dochter was Anna Eleonora Radijs.
Clara overleed op 5 april 1837 te Slochteren. Jan Radijs overleed op 8 oktober 1831. Jan Radijs was landbouwer. Verder was hij collector en wedman. Zijn vader, Albert Geerts, was ook wedman van beroep en zijn moeder was Maria Radijs. Wat de reden is dat bij de naam van zijn moeder voerde in plaats van die van zijn vader is niet bekend. Hij had in 1816 het recht van overpad van de voormalige Geert Soetes heerd langs het Hogehuis naar Tilhorn. Dat geeft houvast om te zoeken naar de locatie in Slochteren waar hun boerderij heeft gestaan. het Hogehuis, het voormalig Rechtshuis, ligt aan de Hoofdweg in Slochteren. Tilhorn was een buurtschap bij de kruising van het Slochterdiep (Rengersdiep) met de Hoofdweg. Het Hogehuis ligt aan de Hoofdweg 20.
In 1799 stelt hij zich borg voor de "kolonie" Sappemeer, Hoogezand en het Achterdiep wegens de afwatering naar de drie Delfzijlen en het te betalen schot en voor het ruiden en schouwen van het Diep van Woltersum naar ten Post.
Ze hadden ook zoons:
- Gijsbert Hermen Radijs, geboren te Slochteren en overleden te Slochteren op 5 juli 1884, hij was getrouwd met Vrouwke Gerrits Veldhuis. Gijsbert is op 29 december 1907 overleden. Ze hadden een zoon, Gerrit, geboren op 26 februari 1838.
- Christoffer Radijs, geboren op 22 juli 1787 te Slochteren en overleden te Slochteren op 18 november 1855. Hij was landbouwer en gehuwd met Jantje Willems Huizinga..
- Hindrik Jans Radijs, geboren op 25 oktober 1789 in Slochteren. Ook Hindrik was landbouwer en is getrouwd met Jantje Jans de Jonge. Hij is overleden op 12 mei 1859. Hij had samen met Jantje een zoon, Chirstoffer. Christoffer overleed op 14 juli 1908 te Slochteren en was ook boer. Daarnaast was er nog een zoon, Hindrik, geboren op 11 oktober 1830 en overleden op 18 december 1915. Ook hij was boer.
Afbeelding 7 Er is een ansichtkaart van een Boerderij Radijs in Slochteren uit 1929.
Als de boerderij met de naam Radijs in 1929 in handen was van de familie Radijs, dan is het goed mogelijk dat dit de bewuste boerderij was waar Clara Froon met Jan Radijs woonde. Het is in een rechte lijn 1400 meter af van het Hoge Huis. Wellicht had Radijs landerijen aan de andere kant van het dorp en kreeg hij het recht van overpad om er te komen. Verder onderzoek leert echter dat de boerderij een Oldambster boerderij is gebouwd in 1909. Dat maakt het onmogelijk dat Clara Froon En Jan Radijs in dit pand hebben gewoond. Maar wellicht wel op deze locatie en dat de boerderij er later is neergezet.
Jan Radijs, Hendrik Radijs en Christoffer Radijs waren aandeelhouders van de toen opgerichte N.V. Zuivelfabriek Slochteren-Kolham. Het is dus duidelijk dat de familie Radijs het boerenbedrijf in Slochteren trouw bleef. Verder worden er regelmatig advertentie geplaats door de gebroeders Radijs voor vee en is in augustus 1895 een aantal schapen van de gebroeders Radijs gestolen uit het weiland vier van de schapen werden kennelijk op de markt van Groningen verkocht en doken in Wommels weer op. Ook dit is een aanwijzing dat de broers Radijs als landbouwer verder gingen.
Slochteren is een dorp in de ‘Woldstreek’. De naam herinnert aan het vroegere bosachtige landschap.De naam, afgeleid van het Friese "slocht", verwijst naar het veenachtige landschap. De naam "Slochtoron" werd voor het eerst genoemd in de 11e eeuw, en in 1169 als "Slochtra". De omgeving is altijd sterk beïnvloed door water, met veenontginning en waterbeheersing als belangrijke thema's. Het dorp Slochteren bevat vele monumenten, zoals de kerk met vrijstaande toren, de Fraeylemaborg met de bijbehoren huizen en het grote en kleine Slochterbos en het oude Regthuis.
Afbeelding 9 Slochteren op de kaart
Bronnen en literatuur:
- AlleGroningers te Groningen, BS Overlijden Bron: boek, Periode: 1837, Slochteren, 6 april 1837, Overlijdensregister 1837, aktenummer 49
- AlleGroningers te Groningen, BS Overlijden Bron: boek, Periode: 1837, Slochteren, 6 april 1837, Overlijdensregister 1837, aktenummer 49
- Doop- en trouwboek 1684-1811, archiefnummer 124, Doop-, trouw- en begraafboeken enz. in de provincie Groningen, inventarisnummer 417, blad 111 Gemeente: Kerkelijke gemeente Siddeburen Periode: 1684-1811
- Groninger Archieven 2393 Fraeylemaborg te Slochteren, 1584 - 1976
- Groninger Archieven 708 Generale Zijlvest der Drie Delfzijlen, (1285) 1317 - 1870 (1872)
- https://venisnews.nl/genealogy_tijdlijn/tijdlijnplaatszoeker_nl.php?plaats=Slochteren_(dorp)
- https://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/rce-mediabank/detail/4db0b701-2b2b-643c-78d0-bf6112440c91
- AlleGroningers te Groningen, DTB Dopen Doop-, trouw- en begraafboeken enz. in de provincie Groningen, Bron: boek, Deel: 49,..., Kerkelijke gemeente Delfzijl, archief 124, inventarisnummer 49, 11 augustus 1748, Doopboek 1718-1811
- 1.01.19 Inventaris van het archief van de Raad van State, (1574) 1581-1795 (1801)
- https://www.monsterarchief.net/site/assets/files/1506/froons_crest.417x305.jpg
- AlleGroningers te Groningen, DTB Dopen Doop-, trouw- en begraafboeken enz. in de provincie Groningen, Bron: boek, Deel: 149..., Kerkelijke gemeente Groningen, archief 124, inventarisnummer 149, 26 september 1719, Algemeen doopboek 1706-1732
- https://www.redmeralma.nl/groningen_AK2.htm#4202
- https://oud-utrecht.nl/images/pdf-bestanden/Tijdschrift/MOUT_1957-11.pdf
- https://groups.io/g/groningen-genealogy/topic/dr_gerhard_froon/38160884
- https://www.allegroningers.nl/zoeken-op-naam/deeds/349d3c2a-c6b5-4ab7-a910-9b6fe4ed59ad
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_grietmannen_van_Ezinge_en_Hardeweer
- https://www.rug.nl/about-ug/profile/prizes-and-awards/honorary-doctorates/eredoctoraten-1717-2018.pdf
- https://sannemeijeronderweg.nl/rudolf-de-mepsche-en-het-monsterproces-van-faan/
- https://historischekringzuidhorn.nl/kerken/
- Nederlandse Staatscourant 5 oktober 1894
- AlleGroningers te Groningen, DTB Dopen Doop-, trouw- en begraafboeken enz. in de provincie Groningen, Bron: boek, Deel: 149..., Kerkelijke gemeente Groningen, archief 124, inventarisnummer 149, 17 januari 1717, Algemeen doopboek 1706-1732
- https://www.groningerarchieven.nl/images/projecten/Inventaris_1605_Stadsbestuur_Groninger.pdf
- https://oud-utrecht.nl/images/pdf-bestanden/Tijdschrift/MOUT_1957-11.pdf
- 1605 Stadsbestuur van Groningen (2), 1594 - 1815 25 1698 feb 15 - 1702 apr 2 Datering: 1698 feb 15 - 1702 apr 2 Oude Orde: 314r25 1698 feb 15 - 1702 apr 2 pagina 63 Volgnummer: 71 van 556
- 1605 Stadsbestuur van Groningen (2), 1594 - 1815 599 1737 okt 28 - 1738 nov 21 Datering:1737 okt 28 - 1738 nov 21 Oude Orde: 321r34 1737 okt 28 - 1738 nov 21 Volgnummer: 308 van 474
- 1605 Stadsbestuur van Groningen (2), 1594 - 1815 590 1720 aug 15 - 1722 apr 30 Datering: 1720 aug 15 - 1722 apr 30 Oude Orde: 321r25 1720 aug 15 - 1722 apr 30 Volgnummer: 281 van 559
- AlleGroningers in Groningen (Niederlande), Kirchenbücher Ehen Doop-, trouw- en begraafboeken enz. in de provincie Groningen, Bron: boek, Teil: 176..., Kerkelijke gemeente Groningen, Archiv 124, Inventarnummer 176, 4. Juli 1722, Ondertrouwboek 1719-1727, folio 97v
- AlleGroningers te Groningen, DTB Dopen Doop-, trouw- en begraafboeken enz. in de provincie Groningen, Bron: boek, Deel: 49,..., Kerkelijke gemeente Delfzijl, archief 124, inventarisnummer 49, 15 augustus 1751, Doopboek 1718-1811
- Groninger Archieven, Boedelbeschrijving Inventarissen van boedels bij de Weeskamer overgegeven 1714 - 1716 (Toegangnr 1462 inv.nr. 47), Groningen, archief 1462, inventarisnummer 47
