Pieter Jelles de Roos (no. 58)

Pieter Jelles de Roos (no. 58)

Dit artikel is het tiende artikel uit een serie over mijn voorouders die als ambachtsman of kunstenaar actief zijn geweest en verbonden zijn met de stad Leeuwarden. Want naast militairen en leraren waren er ook veel ambachtslieden en kunstenaars in de familie.

Pieter Jelles de Roos is in Dokkum geboren op 6 september 1786. Hij is gedoopt op 24 september 1786 in Dokkum en is overleden op 2 oktober 1881 in Leeuwarden op de respectabele leeftijd van 95 jaar.

Afbeelding 1 Vermelding in de Leeuwarder Courant van 4 oktober 1881. C.F. Schwaner was een schoonzoon. Een provenier is iemand die van giften leeft, dus Pieter zal het er niet breed hebben gehad.

Afbeelding 2 Het Nieuw Popta Gasthuis in Marssum, de laatste woonplaats van Pieter de Roos

Hij was zilversmid en graveur van beroep. Hij zal zelf geen meester zijn geweest, maar waarschijnlijk was hij in dienst van een zilversmid, er is in elk geval geen meesterteken van hem bekend. Hij  is op 8 december 1809 in ondertrouw gegaan met Anna Maria van der Werff en op 24 december 1809 zijn ze op het stadhuis in Leeuwarden getrouwd. Pieter is geboren in Dokkum. Hij kwam in 1794 naar Leeuwarden. Hij en Anna Maria waren Nederlands Hervormd, maar staat ook als gereformeerd in de registers. Ze woonden in wijk C nummer 76, in elk geval tot 14 oktober 1864. Toen werd het pand te koop aangeboden. Pieter en zijn schoonzoon C. F. Schwaner woonden in het pand, Pieter boven en Schwaner beneden en zij betaalden samen FL. 1,40 per week aan huur. Dat heet nu de Oosterstraat in Leeuwarden. Daar huurden ze van N.S. de Wal. In 1811 woonde hij op J 116 en was hij goudsmid (Valet Ofevre). Op 6 december 1811 deed hij belijdenis. Op 29 november 1864 is hij verhuisd naar Marssum, waar hij zijn laatste jaren sleet in het Nieuw Popta Gasthuis.

Een bijzonder detail is dat in het Nieuw Popta Gasthuis er in de kamers kacheltjes stonden die later bij een verbouwing in de jaren vijftig van de twintigste eeuw zijn weggegeven. Een van die kacheltjes is door de Firma P.  Gerbenzon & zonen ergens in de jaren tachtig van de twintigste eeuw gekocht en is nog steeds in het bezit van de familie. Het is leuk om te weten dat een voorouder zich wellicht aan datzelfde kacheltje gewarmd heeft en op heeft gekookt.

Op de kacheltjes konden de vrouwen ook eten koken. Het gasthuis bestond uit 28 huisjes, er moeten dus ook 28 kacheltjes zijn. Maar toen de huisjes in de jaren vijftig werden vergroot en verbouwd, waren de kacheltjes en ook bijzondere achttiende-eeuwse kruisvoetkasten niet meer nodig. Een gerucht gaat dat kunstenaar Jopie Huisman een deel heeft opgekocht en weer heeft verkocht, hij was namelijk ook handelaar in oud ijzer. Dit zou wel eens o waarheid gebaseerd kunnen zijn aangezien mijn vader, Dirk Gerbenzon, ook met Jopie Huisman wel handel dreef.

Afbeelding 3 Een van de kacheltjes uit het Popta gasthuis waar Pieter de Roos zijn laatste dagen sleet

Het gasthuis was aanvankelijk voor vrouwen en werd in 1711 gesticht door Henricus Popta. Bij zijn dood in 1712 werd het aan de zuidzijde gelegen Poptaslot nagelaten aan de voogden van het gasthuis. Het gebouw had oorspronkelijk 26 eenkamerwoningen rond een binnenhof. De doorgang in het midden van de oostvleugel aan de Hegedyk heeft een ingang met een halsgevel. 

Afbeelding 4 advertentie in de Leeuwarder Courant van 16 oktober 1864

Zijn vader was Jelle Pieters de Roos. Jelle is geboren in  Dokkum op 4 maart 1764 en overleden in Leeuwarden op 3 oktober 1814 in Leeuwarden. Hij woonde bij zijn zoon in wijk C nummer 76. Jelle was zilversmidsknecht. Hij is op 20 november 1785 getrouwd met Geerje Ytzes de Vries.

Afbeelding 5 Wijk C no 76 (Nu Nieuwe Oosterstraat NZ 1)

Anna Maria is geboren op 25 maart 1787. Ze overleed op 20 augustus 1867 te Marssum. Ze hadden samen zeven kinderen.

Op 21 december 1810 werd Geertje de Roos geboren. Ze is gedoopt op 13 januari 1811. Geertje is getrouwd met Eeuwe Schreuder Nauta, van beroep kastmaker, op 10 december 1840.

Op 30 december 1813 werd Johannes de Roos geboren. Hij was van beroep zilversmid en later bode en getrouwd met achtereenvolgens Idske gerbens Lantinga en Elske Reeder en overleed op 64-jarige leeftijd te Leeuwarden.

Op 28 september 1819 werd Jeltje de Roos geboren. Zij trouwde met Georg Potma, kantoorbediende, en overleed op 90-jarige leeftijd te Leeuwarden. 

Jantje de Roos (no 29)

Op 17 januari 1829 werd Jantje de Roos (no 29) geboren. Ze is op 16 november 1851 met Diemer Visser, van beroep kastmaker, getrouwd. ze woonden aan de Muntenburg (wijk C) nummer 241. Op 8 november 1867 verkocht ze onroerend goed Ze overleed op 30 augustus 1884 te Leeuwarden. Diemer Visser is overleden op 12 december 1855. Samen hadden ze een zoon, Jan Visser, van beroep agent, geboren op 26 oktober 1852. Jan Visser verhuisde naar Utrecht waar hij in de Geertesstraat 30 woonde. Hij was getrouwd met Maaike de Vries, van beroe dienstbode. Hij overleed op 24 oktober 1933 in Utrecht.

Afbeelding 6 Grafsteen van Jan Visser, zoon van Jantje de Roos

Verder was er een dochter, genaamd Minke Visser, geboren op 7 december 1855, dus slechts een aar dagen voor het overlijden van haar vader. Minke overleed in 1890. Na het overlijden van Diemer kreeg Jantje nog een zoon, Rein (no 14) geboren op 15 januari 1867 en eerder was Mathijs de Roos op 16 maart 1864 geboren. 

Rein de Roos trouwde op 15 november 1890 met Roelfien Buwalda. Hij was pakhuisknecht en later fabrieksarbeider. Hij overleed op 16 november 1917 te Musselkanaal.

Mathijs de Roos

Mathijs verhuisde later naar Utrecht. Hij heeft 15 jaar in het leger gediend. We weten hoe hij er uit zag, omdat er een signalement van hem bekend is. Hij is in 1897 opgepakt wegen landloperij. Hij was toen 33 jaar .Hij was 1 meter 68 lang, had een knevelbaardje en zijn haar was dun op de schedel. Omdat hij dus opgepakt is hebben we ook een foto en zelfs zijn vingerafdrukken kunnen traceren. In 1884 was hij in garnizoen in Harlingen. In 1897 woonde hij aan de zeedijk nummer 16 te Utrecht. In 1895 woonde hij in de Leidscheveer op nummer 9 in Utrecht, daarvoor in de Wolvenstraat 23, ook in Utrecht en daarvoor woonde hij in Harderwijk.

Afbeelding 7 Mathijs de Roos, zoon van Jantje de Roos en broer van Rein de Roos

Afbeelding 8 Signalementskaart van Mathijs de Roos

Afbeelding 9 Achterkant van signalementskaart van Mathijs de Roos

Afbeelding 10 Vermelding in het militieregister waaruit blijkt dat hij vrijwillig in dienst was getreden

Hij zat in de periode 1881 tot 1895 in het leger, te weten bij het wapen der infanterie, het eerste regiment. Hij had stamboeknummer 51487. Uit het stamboek blijkt dat hij een klein mannetje was, namelijk 1 meter 57. Hij had bruine ogen en bruin haar. Op 14 oktober 1880 was hij vrijwillig in dienst gegaan. Hij was tamboer. Hij had getekend voor 5 jaar en kreeg een premie (handgeld) van 25 gulden. Hij had volgens het register een zwak linkeroog. Op 23 mei 1884 werd hij gedetacheerd bij het koloniaal werfdepot in Harderwijk. Dezelfde plek als waar Jan Hendrik Gerbenzon in 1843 had gezeten voor hij naar Oost-Indië ging. 

Afbeelding 11 Koloniaal Werfdepot in Harderwijk

Op 21 augustus 1884 was hij weer terug. Op 31 oktober 1882 was hij bevorderd tot korporaal. Op 13 oktober 1885 ging hij met paspoort wegens dienstverlating en kreeg een bewijs van goed gedrag mee.

Afbeelding 12 Vermelding in het stamboek van het 1e regiment

Hij was nog maar 17 jaar toen hij in dienst was gegaan en kennelijk is hij daarna nog wat gegroeid, want in 1885 was hij 1 meter 65. Op 19 november 1885 ging hij weer vrijwillig in dienst voor een periode van zes jaar als korporaal met een premie van 90 gulden. Hij had toen stamboeknummer 56795. Het feit dat hij maar voor 75% met zijn linkeroog zag was kennelijk geen bezwaar. Op 14 maart 1887 verslechterde zijn gezichtsvermogen nog verder. Nu zag hij met beide ogen beperkt. Op 3 april 1887 ging hij over naar het koloniaal werfdepot in Harderwijk met een verbintenis voor zes jaar. Het was de bedoeling dat hij inderdaad naar Indië zou gaan. Hij kreeg toen stamboeknummer 99320. Op 12 april 1887 is hij met het schip Oranje Nassau naar West-Indië vertrokken. 

Afbeelding 13 Het stoomschip de Oranje Nassau waarmee Mathijs de Roos in 1887 naar Curaçao vertrok

Hij kreeg weer een nieuw stamboeknummer: 16828.

Afbeelding 14 Vermelding in het stamboek in 1885

Afbeelding 15 Vermelding in het stamboek van het koloniaal werfdepot te Harderwijk

Op 7 mei 1887 ontscheepte hij te Curaçao. Hij heeft nu stamboeknummer 99320. Hij wordt ingedeeld bij de compagnie van het wapen der infanterie. Op 16 juli 1887 wordt hij infanterist der eerste klasse en titulair korporaal. Op 5 maart 1888 wordt hij gedegradeerd naar infanterist der tweede klasse. Op 19 januari 1892 is hij voor de krijgsraad gedaagd en veroordeeld tot twee maanden militaire detentie wegens het met woorden beledigen en het oneerbiedig behandelen van een meerdere in rang. Op 22 maart 1892 heeft hij zijn straf uitgezeten.  Op 23 juni 1892 wordt hij hoornblazer. Kennelijk was het allemaal niet zo erg geweest, want op 12 juni 1893 wordt hij gereengageerd voor nog eens twee jaar. Op 28 mei 1895 gaat hij terug naar Nederland met het stoomschip prins Frederik Hendrik van de Koninklijke West-Indische Maildienst.

Afbeelding 16 Het stoomschip Prins Frederik Hendrik waarmee Mathijs de Roos naar Nederland terugkeerde in 1895

Hij komt op 30 juni 1895 in Amsterdam aan en meldt zich weer bij hij Koloniaal Werfdepot in Harderwijk. Op 3 juli 1895 gaat hij met paspoort. Een bewijs van goed gedrag kan hij nu echter wel vergeten.

Afbeelding 17 Vermelding in het stamboek van Indie

Het ging hem na zijn diensttijd niet echt voor de wind. Hij was in het leger geweest van 1881 tot 1895 en kende eigenlijk niets anders. Zijn moeder was overleden en zijn vader heeft hij nooit gekend. Hij leidde nu een min of meer zwervend bestaan, zo heeft hij op heel veel adressen in Leeuwarden gewoond en in 1897 zat hij in Rijkswerkinrichting in Veenhuizen waarna hij een tijdje bij zijn neef Pieter heeft gewoond. In 1910 zat hij in de gevangenis in Hoorn. In 1904 had hij daar ook al eens gezeten.

In 1911 werd hij veroordeeld tot drie dagen hechtenis wegens landloperij. Hij was toen barbiersknecht. In 1913 was het weer bingo en werd hij weer veroordeeld voor bedelarij. Hij gaf toen als beroep barbier op, maar was weer zonder vaste woon of verblijfplaats. 

Afbeelding 18 Vermelding in het gevangenisregister, Den Bosch, 1903 met reden Landloperij

Op 7 januari 1915 overlijdt Matthijs te Veenhuizen, op vijftig jarige leeftijd on half een 's middags in het hospitaal der rijksinrichtingen. 

Afbeelding 19 Het hospitaal der Rijksinrichtingen in Veenhuizen waar Mathijs overleed op 50-jarige leeftijd

Jantje zelf was werkster van beroep.

Op 27 september 1825 werd Eelkje de Roos geboren. Zij was gehuwd met pianonomaker en later timmerman Christian Friedrich Schwaner en overleed op 72-jarige leeftijd te Leeuwarden. Ze ligt begraven op de oude Leeuwarder begraafplaats. In maart 1912 adverteerde de weduwe C.F. Schwaner nog met Degelijk Borstelwerk en Schoonmaak- Artikelen in het Magazijn "De Witte Beer". Dat is Nieuwestad 121 in Leeuwarden. Het pand heette zo omdat er een witte ijsbeer in de topgevel zat. Christian Schwaner kwam overigens uit Adorf in het vorstendom Waldeck (Duitsland). Om dan te trouwen was best complex omdat hij moest aantonen dat hij aan zijn militaire verplichtingen had voldaan in Duitsland en op grond daarvan werd hem vrijstelling verleend voor de Nationale Militie en kon hij trouwen in Nederland.

Afbeelding 20 De ijsbeer in de gevel van Nieuwestad 121

Afbeelding 21 Het winkelpand Nieuwestad 121 waar Eelkje de Roos haar Borstel en Schoonmaakartikelen verkocht.

Op 16 oktober 1816 werd Anna de Roos geboren, Zij was van beroep dienstbode. Zij was gehuwd met Klaas Beniers Veenema, kleermaker van beroep. Ze overleed op 61-jarige leeftijd te Leeuwarden. 

Op 13 november 1822 werd Aaltje de Roos geboren.

Bronnen en Literatuur:

- Bevolkingsregister 1848 - 1859, archiefnummer 1002, Bevolkingsregister 1848 - 1859, inventarisnummer 4580, blad 102 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1848-1859

- Bevolkingsregister 1859 - 1876, archiefnummer 1002, Bevolkingsregister 1859 - 1876, inventarisnummer 4623, blad 0256 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1859-1876

- Doopboek Herv. gem. Leeuwarden, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0954 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1808-1813

- Geboorteregister 1813, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 32, aktenummer 0260 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1813

- Geboorteregister 1819, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 38, aktenummer 0213 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1819

- Geboorteregister 1819, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 38, aktenummer 0213 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1819

- Geboorteregister 1829, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 48, aktenummer 0038 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1829

- Geboorteregister 1825, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 44, aktenummer 0506 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1825

- Geboorteregister 1816, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 35, aktenummer 0212 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1816

- Geboorteregister 1822, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 41, aktenummer 0302 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1822

- Overlijdensregister 1898, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 698, aktenummer 0183 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1898

- Overlijdensregister 1878, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 678, aktenummer 0550 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1878

- Overlijdensregister 1884, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 684, aktenummer 0423 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1884

- Huwelijksregister 1840, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 380, aktenummer 0173 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1840

- Huwelijksregister 1840, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 380, aktenummer 0090 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1840

- Huwelijksregister 1877, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 417, aktenummer 0056 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1877

- Huwelijksregister 1839, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 379, aktenummer 0099 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1839

- Overlijdensregister 1867, archiefnummer 30-25, Burgerlijke Stand Menaldumadeel - Tresoar, inventarisnummer 3020, aktenummer 0142 Gemeente: Menaldumadeel Periode: 1867

- Registre civique, archiefnummer 1002, Gemeentebestuur van Leeuwarden, 1811-1941 - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 5086 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1811-1823

- AlleFriezen te Leeuwarden, DTB Lidmaten Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, Deel: 1009, Periode: 180..., Leeuwarden, archief 28, inventaris­num­mer 1009, 6 december 1811, Lidmatenregister Herv. Gemeente Leeuwarden

- AlleFriezen te Leeuwarden, Bevolkings­register Wijkregister 1843-1848, Bron: boek, Deel: 4054, Periode: 1843-1848, Leeuwarden, archief 1002, inventaris­num­mer 4054, Wijkregister 1843-1848 C 11

- Huwelijksregister 1851, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 391, aktenummer 0173 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1851

- Minuut-akten 1852, archiefnummer 26, Notarieel archief - Tresoar, inventarisnummer 109033, aktenummer 00056 Gemeente: Utingeradeel Periode: 1852

- Bevolkingsregister 1859 - 1876, archiefnummer 1002, Bevolkingsregister 1859 - 1876, inventarisnummer 4648, blad 0515 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1859-1876

- Trouwregister Gerecht Leeuwarden, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0915 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1798-1811

- AlleFriezen te Leeuwarden, BS Overlijden Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, Br..., Leeuwarden, archief 1007, inventaris­num­mer 614, 6 oktober 1814, Overlijdensregister 1814, aktenummer 437

- https://www.mpaginae.nl/Registre/Civique.htm

- https://www.mpaginae.nl/RD/1808AtmK.htm

- Leeuwarder Courant 4 oktober 1881; 14 oktober 1864

- https://photographen.nl/index.php/fotografen/200-witte-beer-de

- https://www.mpaginae.nl/HCL/adresboek1906OCR.htm

- https://graftombe.nl/names/info/461929/roos

- Huwelijksregister 1850, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 390, aktenummer 0183 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1850

-  1007-2 Gemeentebestuur van Utrecht 1813-1969, deel 2: stukken over afzonderlijke onderwerpen zonder classificatienummers Inventarisnummer 7787

- Garnizoen Harlingen/Leeuwarden 1884-1886, archiefnummer 1002, Bevolkingsregister 1876 - 1904, inventarisnummer 4820, blad 103 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1876-1904

- Militieregisters, archiefnummer 11, Provinciaal bestuur van Friesland 1813-1922 - Tresoar, inventarisnummer 9567 Periode: 1884

- Rol van strafzaken, archiefnummer 18-02, Arrondissementsrechtbank Leeuwarden - Tresoar, inventarisnummer 101, aktenummer 670 Periode: 1910-1916

- Rol van strafzaken, archiefnummer 18-02, Arrondissementsrechtbank Leeuwarden - Tresoar, inventarisnummer 101, aktenummer 175 Periode: 1910-1916

- Bevolkingsregister 1904 - 1922, archiefnummer 1002, Bevolkingsregister 1904 - 1922, inventarisnummer 4897, blad 1116 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1904-1922

- Garnizoen Harlingen/Leeuwarden 1881-1883, archiefnummer 1002, Bevolkingsregister 1876 - 1904, inventarisnummer 4819, blad 128 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1876-1904

- Brabants Historisch Informatie Centrum te Brabant, gevangenisregisters Gevangenissen in 's-Hertogenbosch, Deel: 467, Periode: 1903, 's-Hertogenbosch, archief 52, inventaris­num­mer 467, Inschrijvingsregister gedetineerden, exclusief voorlopig aangehoudenen

- Brabants Historisch Informatie Centrum, Arrondissementsrechtbank Strafvonnissen 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch, archief 24, inventaris­num­mer 396

- https://www.fryske-akademy.nl/fileadmin/inhoud/img/kennis/genjierboek/GJ_1995a.pdf

- Overlijdensregister Norg 1915, archiefnummer 0167.016, inventarisnummer 1915, aktenummer 2 Gemeente: Norg Periode: 1915

- https://www.omropfryslan.nl/nl/nieuws/1233781/historisch-poptaslot-kacheltje-teruggevonden-maar-waar-zijn-de-andere

- Noord-Hollands archief  73-504 Register van inschrijving van gevangenen Volgnummer: 1775 Toegangsnummer:73 Gevangenissen te Hoorn Inventarisnummer: 504

- 2.13.09 Inventaris van het archief van het Ministerie van Oorlog: Stamboeken van Onderofficieren en Minderen van de Landmacht, 1813-1924

- https://www.marhisdata.nl/schip?id=4944

- https://www.online-begraafplaatsen.nl/zerken.asp?g=1718648

- AlleFriezen te Leeuwarden, Notariële archieven Notarieel archief - Tresoar, Deel: 079070, Periode: 1867, Leeuwarden, archief 26, inventaris­num­mer 079070, 8 november 1867, Minuut-akten 1867, aktenummer 8009