In dienst van Stad en Staat: Roelfien Buwalda (no 15)

Roelfien Buwalda (no 15) 

Dit artikel is het eenenveertigste uit een serie over burgers die zich inzetten voor militaire taken en gaat over de dienstplicht, schutterijen en het reguliere leger. De discussie over de dienstplicht is nu weliswaar minder, maar nooit helemaal weg geweest en gezien het personeelstekort in het leger ook nu actueel. Het is nuttig om dit fenomeen in historisch perspectief te plaatsen. Sommigen hebben de dienstplicht ondergaan maar er zijn ook mensen vrijwillig het leger ingegaan, waarbij "het leger" een rekbaar begrip is. Ook milities, schutterijen en andere paramilitaire organisaties komen aan de orde. Met de beschrijving van de lotgevallen van deze mannen zie je tegelijkertijd een verschuiving van de loyaliteit jegens de stad naar loyaliteit jegens de staat.

In de zoektocht naar mijn voorouders komt je soms dezelfde namen tegen. Dit is verwarrend maar vaak ook begrijpelijk omdat ze dezelfde voorouders hebben. Maar bizar wordt het als mensen met vrijwel dezelfde naam en geboorteplaats en van ongeveer dezelfde leeftijd hetzelfde noodlot ondergaan. 

Roelfien (no 15) is geboren op 25 of 26 december 1863 in Middenweg, gemeente Muntendam. Ze is op 15 november 1890 in Leeuwarden getrouwd met Rein de Roos. Ze was de moeder van Trijntje de Roos, geboren in Gasselte. Roelfien en Rein trouwden op 15 november 1890 en woonden in de Galileeër Kerstraat no 11 in Leeuwarden. Aangezien daar nieuwbouw heeft plaatsgevonden zal het pand waarin zij woonden er niet meer staan.

Rein had aan zijn militieverplichtingen voldaan in de zin dat hij was vrijgesteld. Helaas staat er in dit geval geen signalement vermeld en is er geen foto van hem bekend. In het stamboek staat weliswaar dat hij tot de dienst is aangewezen, maar ook daar is geen signalement van hem te vinden.

Afbeelding 1 Rein de Roos was vrijgesteld voor de militie

Rein de Roos was fabrieksarbeider. Hij en Roelfien hadden de volgende kinderen samen:

- Ardiana de Roos, geboren op 24 augustus 1895 te Stadskanaal, gemeente Ontswedde. Zij was in 1921 dienstbode aan de Nieuweweg in Onstwedde.

- Trijntje de Roos (no. 7), geboren op 28 februari 1902 te Gasseltenijveenschemond. Ze overleed op 30 juli 1968. Ze was getrouwd met Bouwe van der Steeg op 22 januari 1932 te Leeuwarden.

Afbeelding 2 Aankondiging van geboorte van Trijntje in de Nieuwe Veendammer Courant van 5 april 1902

- Anna Eleonora de Roos, geboren op 12 januari 1897 te Stadskanaal gem. Onstwedde, overleden op 15 september 1964 te Leeuwarden. Ze was getrouwd met Fokke van der Wal.

- Gerrit de Roos, geboren op 19 oktober 1893 te Leeuwarden, overleden op 22 september 1970. Hij was fabrieksarbeider en later grondwerker en is getrouwd met Janke van der Wal. 

- Wiena de Roos, geboren op 30 mei 1891 en overleden  op 29 mei 1972. Ze was getrouwd met Taeke de Groot.

- Jantje de Roos, geboren op 21 augustus 1892

Roelfien was in 1890 dienstbode. Roelfien is overleden op 22 december 1949. Ze is begraven op de Leeuwarder Noorderbegraafplaats (Perceelgegevens: 04/-/43/11). Rein overleed veel eerder, op 50-jarige leeftijd, op 16 november 1917 in Musselkanaal. In 1889 kwamen Rein en Roelfien in Leeuwarden te wonen, daarvoor woonden ze in Den Haag. Op 19 januari 1893 verhuisden ze naar Huizum, een dorpje vlak bij Leeuwarden. Vanaf 23 juni 1921 woonde ze in Leeuwarden, daarvoor in Onstwedde. In de 28 jaar dat ze in Leeuwarden woonde is ze talloze keren verhuisd.

Vanaf:

23 juni 1921: Stienserstraat 47 

1 februari 1923: Fabrieksteeg 6

1 september 1923:  Groot Schavernek 9

Bollmanssteeg 33

12 mei 1925: Keetbuurt 3 boven

18 december 2025: Harlinger trekweg 49 boven

19 mei 1927: Keetbuurt 3 boven

1 maart 1929: Romkeslaan 32

1 februari 1937: Achter de Hoven 178

1 april 1937 Hendriksbuurt 6

24 juni 1937 Romkeslaan 32

10 november 1937 Achter de Hoven 133

27 december 1937: Fabriekssteeg 23

10 juni 1938: Romkeslaan 30

De laatste jaren woonde ze bij haar dochter Trijnte in huis.

Afbeelding 2 Roelfien Buwalda

Gerrit Buwalda (no. 30)

Haar vader was zeilmaker en heette Gerrit Buwalda. Hij is geboren op 14 januari 1837. Hij is overleden in 1886. Haar moeder heette Wiena van Dijk en zij was naaister. Gerrit en Wiena zijn op 13 augustus 1863 te Muntendam getrouwd.

Afbeelding 3 Handtekening van Wiena van Dijk

Afbeelding 4 Handtekening van Gerrit Buwalda

Afbeelding 5 Akte waaruit blijkt dat Gerrit Buwalda aan zijn verplichtingen voor de militie heeft voldaan

Later was Gerrit opzichter van de aardappelmeelfabriek "de Nijverheid". Deze fabriek is in 1878 gestart aan de Gasselterstraat in Stadskanaal, In 1886 is de fabriek deels afgebrand. In 1907 is de productie helemaal gestopt. De fabrieksgebouwen zijn daarna, in 1915 geheel afgebrand. Kennelijk zijn aardappelmeelfabrieken brandgevaarlijk want er zijn er een heel stel afgebrand in de loop der jaren. Ze maakten er stroop en sago, vanaf 1891 ook dextrine. Tussen 1907 en 1915 werd er alleen dextrine gemaakt.

Afbeelding 6 De aardallpelmeelfabriek "De Nijverheid", links op de ansichtkaart (bron: Oudstadskanaal.nl)

Vanaf 20 september 1883 heeft de familie een tijdje in Gouda gewoond. Gerrit was er fabrieksopzichter. Ze kwamen toen uit Wildervank. Vanaf 18 december 1884 woonden ze weer in Groningen, in Zuidbroek. 

Ander kinderen van Gerrit en Wiena waren:

- Trijntje Buwalda, 11 februari 1873, in Veendam. Zij trouwde op 22 januari 1932 met Bouwe van der Steeg, stucadoor van beroep.

- Anna Eleonora Buwalda, geboren 19 juli 1870 in Veendam, overleden op 27 maart 1936 in Gasselte.

- Adrina Buwalda, geboren 5 oktober 1865 in Muntendam

- Beitske Buwalda, geboren 13 december 1874

- Frieda, geboren 8 januari 1879 

- Sikke Philippus Buwalda, geboren, 10 juni 1880 in Wildervank

- Ulbiena Buwalda, geboren op 29 maart 1867 te Muntendam, overleden, 2 jaar oud te Muntendam

- Ulbe Buwalda, geboren 21 november 1877. Hij is getrouwd met Geppina Ebelina Brinks op  2 juni 1906 in Vlagtwedde. Zij kregen een zoon, Gerrit Buwalda geheten, geboren op 27 augustus 1910 te Musselkanaal, Onstwedde. Zijn naamgenoot en achterneef Gerrit Ulbe Buwalda kwam om het leven toen hij door de Duitsers in 1944 werd doodgeschoten. Ditzelfde lot overkwam nu ook Gerrit Buwalda. 

Gerrit Buwalda (27 augustus 1910 -  3 mei 1943), verzetsheld

Gerrit woonde in Jipsingboertange. Hij was arbeider van beroep. Hij was getrouwd met Zwaantje Schoenmaker. Hij is op 3 mei 1943 doodgeschoten in Winschoten. Er is inmiddels in Jinpsingboertange een weg naar hem genoemd. Hij werd doodgeschoten voor de ogen van zijn vierjarige zoon (1) Ulbe Gerrit Buwalda Zijn vrouw was hoogzwanger van een andere zoon, Wubbe Gerrit Buwalda, welke op 13 juni 1943 geboren werd.

Afbeelding 7 Grafsteen van Gerrit Buwalda Gemeentelijke begraafplaats te Sellingerbeetse

Gerrit Buwalda had volgens de Duitsers opgeruid tot staking. 

De April-meistaking was een staking in 1943 tegen de gedwongen arbeidsinzet. De aanleiding was de bekendmaking dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hadden in 1940 zich óók moesten melden om in Duitsland te gaan werken voor de Arbeitseinsatz. Na de slag om Stalingrad waren er extra mankrachten nodig om de Duitse oorlogsindustrie draaiende te houden.

De spontane staking begon op donderdag 29 april 1943 bij Machinefabriek Gebr. Stork & Co in Hengelo in Overijssel. De staking verspreidde zich snel door heel Nederland, met uitzondering van de grote steden. Vooral in Noord-Brabant, Friesland en Groningen werd er massaal gestaakt. De April-meistaking wordt ook wel de Melkstaking genoemd, omdat boeren duizenden liters melk lieten wegstromen. De Duitse bezetter besloot de staking met een golf van geweld tegen te gaan.

Gerrit Buwalda had bij een boer die hij kende, waarschijnlijk om medewerking aan de staking gevraagd. De landbouwproducten van de boeren werden immers grotendeels opgeëist om voor het Duitse leger. Het ging echter om een NSB-boer. Buwalda werd vervolgens thuis opgepakt en meegevoerd de achtertuin in. Het zoontje van vier riep 'Papa pakken', maar werd door zijn moeder teruggeroepen. Meteen daarna kwam er een soldaat naar haar toe die zei: 'Was dat je man? Dan ben je nu een jonge weduwe, want we hebben je man doodgeschoten.' Ze was hoogzwanger.' 

Afbeelding 8 Gerrit Buwalda

Afbeelding 9 Systeemkaart van verzetsbetrokkenen

In 1949 stond de 27-jarige ex-landwachter Kornelis Borggeld, landbouwer te Jipsingbourtange terecht omdat hij in mei 1943 medewerking had verleend aan het aanwijzen en laten arresteren van personen die arbeiders en landbouwers hadden aangezet tot de meistakingen. Overigens waren alle leden van het gezin Borggeld lid van de NSB geweest. De officier van justitie eiste zes jaar gevangenisstraf.

Achterneef Gerrit Ulbe Buwalda (3 januari 1917 - 2 juni 1944) , verzetsheld

In 1948 is er een proces geweest tegen Folgert (Fokko) Bos, de schrik van Stadskanaal. Slagersknecht van beroep en net als de Buwalda's geboren in Onstwedde en wonende in Stadskanaal. Hij maakte jacht op onderduikers, verrichtte arrestaties en fungeerde als kampbewarker in kamp Erica in Ommen.Hij maakte deel uit van het Arbeits Kontroll Kommando en gekleed in politie uniform maakte hij Zuid Oost Groningen onveilig. Soms liet hij zich omkopen.

Hij werd er onder andere van beschuldig dat hij met een collega genaamd Kolf, Gerrit Buwalda heeft gearresteerd en ernstig mishandeld. Uit het proces blijkt ook dat Gerrit in Eelde is gefusilleerd. 

Friedus Buwalda, de vader van kapper Gerrit, vertelde hoe zijn zoon door Bos werd mishandeld. Deze jongen was ondergedoken als krijgsgevangen militair, maar ging zo nu en dan naar huis. Toen hij de geit in huis haalde, is hij door Bos en diens collega Kolf overvallen en na een ernstige mishandeling naar de marechausseekazerne gebracht. Bos heeft de arrestant echter weer laten lopen, die daarop weer is ondergedoken, maar later werd gepakt. Bos ontkende de mishandeling en beschuldigde de inmiddels overleden collega Kolf. Maar vader Friedus vertelt dat Gerrit zei dat Bos de mishandeling had verricht. Een getuige, genaamd L. Cornelis gaf aan dat hij op korte afstand heeft gezien dat Bos Gerrit heeft afgetuigd. De reden van de mishandeling lag kennelijk in de minder vleiende opmerkingen die Gerrit had gemaakt jegens Bos en jegens de Duitsers. De eis was levenslange gevangenisstraf voor Bos. 

Op 15 maart werd Folgert Bos veroordeel tot 20 jaar gevangenisstraf en levenslange ontzetting uit passief en actief kiesrecht. Hij ging in cassatie.

Bronnen en Literatuur:

(1) Op Youtube is een inteview met de zoon van Gerrti Buwalda te vinden.

- AlleGroningers te Groningen, BS Geboorte Bron: boek, Periode: 1883, Wildervank, 19 december 1883, Geboorteregister 1883, aktenummer 249

- AlleGroningers te Groningen, BS Geboorte Bron: boek, Periode: 1863, Muntendam, 26 december 1863, Geboorteregister 1863, aktenummer 108

- Drents Archief te Drenthe, Bevolkings­register Deel: 3, Gasselte, archief 2001.11, inventaris­num­mer 3, A-J, 1861-1880

- AlleGroningers te Groningen, BS Geboorte, Bron: boek, Periode: 1895, Onstwedde, 26 augustus 1895, Geboorteregister 1895, aktenummer 260

- Drents Archief te Drenthe, BS Geboorte Bron: Geboorte, Deel: 1902, Periode: 1902, Gasselte, archief 0165.011, inventaris­num­mer 1902, 1 maart 1902, Geboorteregister Gasselte 1902, aktenummer 11

- https://blog.oudstadskanaal.nl/7084

- AlleGroningers te Groningen, BS Geboorte Bron: boek, Periode: 1897, Onstwedde, 13 januari 1897, Geboorteregister 1897, aktenummer 14

- Huwelijksregister 1890, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 430, aktenummer 0190 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1890

- https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_Nederlandse_aardappelmeelfabrieken

- AlleFriezen te Leeuwarden, BS Geboorte Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, Br..., Leeuwarden, archief 1007, inventaris­num­mer 56, 16 januari 1837, Geboorteregister 1837, aktenummer 27

- Streekarchief Midden-Holland te Midden-Holland, Bevolkings­register Archief van de gemeente Gouda, 1816-1920, Deel: 1461, Periode: 1881-1900, Gouda, archief 0056, inventaris­num­mer 1461, Bevolkingsregister 1880-1900 Deel 4 (wijk C vervolg), folio 153

- AlleGroningers te Groningen, BS Overlijden Bron: boek, Periode: 1917, Onstwedde, 16 november 1917, Overlijdensregister 1917, aktenummer 212

- AlleFriezen te Leeuwarden, Bevolkings­register Bevolkingsregister 1922 - 1939, Bron: boek, Deel: 4997, Periode: 1922-1939, Leeuwarden, archief 1002, inventaris­num­mer 4997, Bevolkingsregister 1922 - 1939

- AlleFriezen te Leeuwarden, BS Geboorte Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, Br..., Leeuwarden, archief 1007, inventaris­num­mer 111, 23 augustus 1892, Geboorteregister 1892, aktenummer 556

- AlleFriezen te Leeuwarden, Bevolkings­register Bevolkingsregister 1876 - 1904, Bron: boek, Deel: 4755, Periode: 1876-1904, Leeuwarden, archief 1002, inventaris­num­mer 4755, Bevolkingsregister 1876 - 1904, folio 1220

- AlleFriezen te Leeuwarden, BS Huwelijk Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, Br..., Leeuwarden, archief 1007, inventaris­num­mer 472, 22 januari 1932, Huwelijksregister 1932, aktenummer 12

- https://www.oorlogsbronnen.nl/tijdlijn/a2fd84c8-bf42-41f9-943f-85d8e064783d

- https://oorlogsgravenstichting.nl/personen/23579/gerrit-buwalda

- https://www.erelijst.nl/gerrit--buwalda

- https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/gerrit-buwalda-gefusilleerd

- https://www.groningen4045.nl/75-verhalen/gem-westerwolde-gerrit

- https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/gevorderde-autos-een-kampgevangene-en-pools-witbrood

- https://www.tracesofwar.nl/sights/37981/Nederlands-Oorlogsgraf-Sellingerbeetse.htm

- Winschoter courant, 2 maart 1948; 18 oktober 1949; 24 november 1917

- De Noord-Ooster 2 maart 1948, 18 oktober 1949; 20 maart 1948

- Nieuwe Provinciale Courant, 2 maart 1948; 15 maart 1948

- Volkskrant, 3 maart 1948

- Provinciale Drentsche en Asser Courant, 16 maart 1948

- Nieuwe Veendammer Courant, 5 april 1902

- Militieregisters, archiefnummer 11, Provinciaal bestuur van Friesland 1813-1922 - Tresoar, inventarisnummer 9570 Periode: 1887

- Geboorteregister 1867, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 86, aktenummer 0032 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1867

- AlleFriezen te Leeuwarden, Bevolkings­register Dienstboden 1904 - 1922, Bron: boek, Deel: 4936, Periode: 1904-1922, Leeuwarden, archief 1002, inventaris­num­mer 4936, Dienstboden 1904 - 1922 9, folio 1522

- https://nl.findagrave.com/memorial/282687390/wiena-de_roos

- Leeuwarder Courant 30 mei 1972

In dienst van Stad en Staat: Ulbe Gerrits Buwalda (No. 60)

Ulbe Gerrits Buwalda (No. 60)

Dit artikel is het veertigste uit een serie over burgers die zich inzetten voor militaire taken en gaat over de dienstplicht, schutterijen en het reguliere leger. De discussie over de dienstplicht is nu weliswaar minder, maar nooit helemaal weg geweest en gezien het personeelstekort in het leger ook nu actueel. Het is nuttig om dit fenomeen in historisch perspectief te plaatsen. Sommigen hebben de dienstplicht ondergaan maar er zijn ook mensen vrijwillig het leger ingegaan, waarbij "het leger" een rekbaar begrip is. Ook milities, schutterijen en andere paramilitaire organisaties komen aan de orde. Met de beschrijving van de lotgevallen van deze mannen zie je tegelijkertijd een verschuiving van de loyaliteit jegens de stad naar loyaliteit jegens de staat.

Ulbe Gerrits Buwalda (No. 60) is geboren te Betterwird op 28 juni 1816 en was op 6 november 1836 in Leeuwarden getrouwd met Roelfien Martinus ten Bruin, geboren in Veendam.

Betterwird is ontstaan op een terp. Toen het klooster Klaarkamp er een uithof vestigde, werd het een dorp. In 1387 werd het vermeld als Betterwird. In 1437 werd het vermeld als Betterwirde, in 1437 als Bettrawyrd, in 1505 Bitterwirdt. In de 19e eeuw werd de naam gespeld als Bitterwerd. De naam zou duiden op een beter bewoonde hoogte (wierd of terp). 

Betterwird was vroeger een stuk groter. Het oostelijk deel van de buurtschap is in de jaren 70 en 80 van de twintigste eeuw langzaam opgeslokt door de uitbreiding van het industrieterrein van Dokkum.

Roelfien is op 24 maart 1891 in Veendam overleden. Ulbe was zeilmaker van beroep. Zij was dienstmeid in Lekkum. In 1838 woonden ze in Leeuwarden. Bij de loting van 1835 had hij nummer 50 gekregen en hoefde geen dienst te doen in de Nationale Militie.

Afbeelding 1 Bewijs van vrijstelling voor de Nationale Militie

Op het bewijs van vrijstelling voor de Nationale Militie staat het signalement van Ulbe. Hij had blauwe ogen, bruin haar, Rond gezicht met ronde kin, geen bijzonderheden. Hij was 1 El en 800 St. 

Op 1 september 1833 deed hij belijdenis. Op 26 mei 1845 is hij vertrokken naar Veendam.

Afbeelding 2 Handtekening van Ulbe Gerrits Buwalda

Kinderen van hen:

- Sikke Philippus Buwalda, geboren op 3 oktober 1845 te Beneden Verlaat gem. Veendam. Hij overleed in 1908.

- Beitske Buwalda, geboren op 18 september 1839. Ze overleed in 1926.

- Janke Buwalda, geboren te Leeuwarden, geboren op 3 september 1841, zij is 6 maanden oud geworden en is overleden op 13 maart 1842

- Janke Buwalda, geboren op 5 februari 1843. Ze is getrouwd met Geuchien Bieze, een zeeman.

- Trijntje Buwalda, geboren op 1 mei 1851 te Veendam, overleden 19 september 1853 te Veendam

- Anne Eleonara Buwalda, geboren op 19 oktober 1838 te Leeuwarden, dienstmeid. Ze overleed in 1917. Ze was getrouwd met George Josephus Ossentjuk, mandenmaker en afkomstig uit Breda.

- Gerrit Ulbes Buwalda, (no. 30), geboren op 14 januari 1837, zeilmaker van beroep, gehuwd op 13 augustus 1863 met Wiena van Dijk, naaister, geboren te Muntendam. Gerrit overleed in 1886.

Volgens een bron is Ulbe in 1890 overleden. Volgens een andere bron zou hij in 1894 in Chicago, Illinois zijn overleden. (1)

Gerrit Ulbes Buwalda (no. 120)

Zijn vader was Gerrit Ulbes Buwalda, van beroep van 1815 tot 1818 pelmolenaar en vanaf 1826 koopman, Hij is op 12 november 1815 getrouwd met Beitske Jans Koning. Zie de verklaring hieronder.

Afbeelding 3 Verklaring uit het huwelijksregister van Dokkum, 1815

Op 29 september 1815 kocht hij samen met Klaas Ulbes Buwalda een deel van de Pelmolen met huis en erf in Betterwird voor een bedrag van 1.500 gulden. In 1818 kocht hij nog een deel, namelijk 13/40 van Cornelis Eelzes de Vries, Sytze Buwalda en zijn naamgenoot Gerryt Buwalda, wonende te Nes. Het was dus een familiebedrijf. Samen hadden ze ook wat greidland en vastgoed, de huizen no 2 en 3 in Betterwird. Dat werd in 1814 verkocht voor 650 gulden. In 1819 had hij een schuld van 1.000 gulden bij een inwoner van Harlingen, Maaike Suiderbaan, Of het helemaal goed ging met het molenaarschap valt te betwijfelen. In 1821 ha hij een schuld van 250 gulden. In 1822 werd de inventaris verkocht voor 1104 gulden en was hij waarschijnlijk klaar met het molenaarschap.

Beitske overleed op 2 augustus 1826 te Dokkum, pas 33 jaar oud. Gerrit overleed op 26 november 1829 te Dokkum, pas 43 jaar oud, berooid, want er was geen onroerend goed in de nalatenschap en er is een aantekening van onvermogendheid. Een pelmolen maalde gort. Gort was basisvoedsel voor de arbeiders en de bevolking op het platteland. Met de komst van de aardappel verminderde de afzet van gort, zo rond het midden van de negentiende eeuw. Of dit de reden is van het stoppen van Gerrit als molenaar is niet duidelijk. Het afval van het pelproces, eiwitrijk, werd als veevoer verkocht. En veel pelmolens waren combinatie molens zodat ze ook graan konden verwerken. Wanbeleid of ziekte lijkt eerder de reden van het mislukken van het molenaarschap. In juli 1822 ging hij failliet. In de Leeuwarder courant van 30 augustus 1822 staat de volgende tekst: "Een extra hegte, fterke, zwaar doortimmerde, wel in order zijnde, en van oudsher welbeklante PEL- en ROG-MOLEN, hebbende Gerrit Ulbes Buwalda, direct vrij te aanvaarden. Er werd 6.977 gulden geboden.

Verwarring met een andere Gerrit Ulbes Buwalda, pelmolenaar is mogelijk, maar die was getrouwd met Wikje Pieters en waarschijnlijk familie. Familie bleef in elk geval de pelmolen in Anjum bedienen en in 1831 bestond deze in elk geval nog.

Gerrit Ulbe Buwalda, oorlogsslachtoffer

Afbeelding 4 Verzetsmonument met daarop de naam Gerrit Ulbe Buwalda, Julianapark, Stadskanaal

Afbeelding 5 Gemeentelijke begraafplaats Stadskanaal Vak 4 Rij FF Graf 20

De naam Ulbe Gerrits Buwalda komt vaker voor, net als de naam Gerrit Ulbe Buwalda. Zo is er een Gerrit Ulbe Buwalda omgekomen op 2 juni 1944 in Groningen als lid van het verzet. Hij is overleden in een Groninger ziekenhuis. Geboren op 3 januari 1917 in Stadskanaal. Hij was ongehuwd en kapper, net als een broer van hem, Sikko Buwalda. Deze komt voor op een filmpje uit 1938. Net als het uithangsbord van de kapperszaak. 

Afbeelding 6 Uithangbord van de kapperszaak op het Postkade 11 in Stadskanaal

Afbeelding 7 Sikko Buwalda staat links op de afbeelding

Afbeelding 8 Op deze foto van de kappersvereniging van Stadskanaal staat Sikko Buwaldo derde van rechts op de tweede rij van voren. 

Vader was machinist. Hij was een kleinkind van Sikke Philippus Buwalda, die weer de zoon is van Ulbe Gerrits Buwalda (no 60) en dus inderdaad familie. Zijn vader was Friedus Buwalda. Het wrange toeval wilde dat zijn achterneef en bijna naamgenoot, Gerrit Buwalda, ook door de Duitsers is doodgeschoten, in 1943 tijdens de treinstaking.

De tekst op het monument:

‘AAN HEN DIE VIELEN’.

‘ER WAS VERZET.

VERZET DAT BLOED,

ZWEET EN TRANEN KOSTTE.

TOEN VELEN ZWEGEN.

HANS ONDERWATER, 1977

GERRIT ULBE BUWALDA 1917-1944 GRONINGEN

KORNELIUS EDSKES 1919-1945 MUSSEL

DANIEL EISINGA 1898-1942 BUCHENWALD

KLAAS GROENEWOLD 1909-1945 COESFELD

HARMANNUS HAAN 1913-1944 ONSTWEDDE

GEZIENUS HENDRIKS 1924-1945 EINDHOVEN

CORNELIS HOVING 1893-1944 WESTERBORK

JACOB KORSSE 1916-1945 NEUENGAMME

EGBERT KRUIZE 1901-1944 STADSKANAAL

JAN MOED 1879-1943 VUGHT

HENDRIK NOBBE 1915-1945 BERGEN-BELSEN

DIRK DE RUITER 1920-1944 MUSSEL

ANNE RUTGERS 1911-1943 WITTEN

GERRIT VAN DER TUUK 1917-1945 NEUENGAMME

JOHANNES VIS 1913-1943 WITTEN

JAN WEVER 1914-1945 GRONINGEN

WE HERDENKEN OOK ONZE BURGERSLACHTOFFERS’.

Op 7 november 1940 had hij een advertentie in de krant gezet dat een klein bruin Taxhondje was weggelopen en dat er een beloning voor terug bezorging werd beloofd. Het adres was Postkade 11 in Stadskanaal.

Het dossier is summier; in een rapport opgemaakt door de korpschef van politie D.N. van Wier op 27 december 1960, dus 16 jaar na de gebeurtenis, staat het volgende: "G.U. Buwalda nam indertijd actief deel aan het verzet. Hij had hierdoor moeten onderduiken. Eind mei 1944 werd hij bij Eelde (Gr.), toen hij op de vlucht was gegaan, door achtervolgende Duitsers neergeschoten, waarbij hij zwaar werd gewond. Hij overleed op 2 juni 1944 in het R.K. ziekenhuis te Groningen." Deze korpschef moet over de gebeurtenis in een rapport hebben gelezen, want zelf kwam hij in oktober 1954 pas bij de gemeentepolitie van Ontswedde en was hij daarvoor brigadier in Arnhem.

Bronnen en Literatuur:

(1) https://www.genealogieonline.nl/stamboom-van-britsom-en-bax/I551092.php

- AlleGroningers te Groningen, BS Overlijden Bron: boek, Periode: 1890, Veendam, 25 maart 1890, Overlijdensregister 1890, aktenummer 69

- AlleGroningers te Groningen, BS Geboorte Bron: boek, Periode: 1845, Veendam, 4 oktober 1845, Geboorteregister 1845, aktenummer 161

- AlleGroningers te Groningen, BS Geboorte Bron: boek, Periode: 1851, Veendam, 3 mei 1851, Geboorteregister 1851, aktenummer 87

- AlleGroningers te Groningen, BS Overlijden Bron: boek, Periode: 1853, Veendam, 19 september 1853, Overlijdensregister 1853, aktenummer 133

- AlleFriezen te Leeuwarden, BS Geboorte Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, Br..., Leeuwarden, archief 1007, inventaris­num­mer 62, 6 februari 1843, Geboorteregister 1843, aktenummer 80

- Geboorteregister 1837, archiefnummer 1007, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Leeuwarden - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 56, aktenummer 0027 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1837

- Lidmatenregister Herv. Gemeente Leeuwarden, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 1009 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1805-1855

- uwelijksregister 1815, archiefnummer 30-09, Burgerlijke Stand Dokkum - Tresoar, inventarisnummer 2001, aktenummer 0027 Gemeente: Dokkum Periode: 1815

- Overlijdensregister 1826, archiefnummer 30-09, Burgerlijke Stand Dokkum - Tresoar, inventarisnummer 3003, blad 016 Gemeente: Dokkum Periode: 1826

- Minuut-akten 1815, archiefnummer 26, Notarieel archief - Tresoar, inventarisnummer 027008, aktenummer 00283 Gemeente: Dokkum Periode: 1815

- Minuut-akten 1819, archiefnummer 26, Notarieel archief - Tresoar, inventarisnummer 027012, aktenummer 00009 Gemeente: Dokkum Periode: 1819

- Minuut-akten 1822, archiefnummer 26, Notarieel archief - Tresoar, inventarisnummer 027015, aktenummer 00006 Gemeente: Dokkum Periode: 1822

- Opregte Haarlemsche Courant van 9 juli 1822

- Leeuwarder Courant van 9 juli 1822; 30 augustus 1822

- https://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/1834/stadskanaal-verzetsmonument-in-het-julianapark

- https://www.erelijst.nl/gerrit-ulbe--buwalda

- De Noord-Ooster 7  november 1940

- https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.19.255.01/invnr/23580A/file/NL-HaNA_2.19.255.01_23580A_0001

- https://www.tracesofwar.nl/persons/64004/Buwalda-Gerrit-Ulbe.htm

- Winschoter Courant 8 oktober 1954

-  Groninger archieven 2209 Catalogus van audiovisueel materiaal, 1914 - heden  61 fragmenten AV20663 Ommelanderwijk / Eltjo Huizinga, 1938  AV20663 Kopie van originele dorpsfilm van Ommerlanderwijk uit 1938 met toegevoegd gesproken commentaar.