ECHT OF NAMAAK? BLOEDKORAAL

Een serie artikelen over hoe je echt van namaak onderscheid. Dit artikel gaat over bloedkoraal.

Er zijn twee soorten koraal: rifkoraal en diepwaterkoraal. Dit kun je verdelen in edelkoraal en halfedelkoraal. Edelkoraal is harder, heeft meer kleur en is minder poreus dan halfedelkoraal. Het rode koraal (vandaar de naam bloedkoraal) wordt in de Middellandse Zee en voor de Japanse kust gevonden.

Echt koraal is duur en zal met zorg behandeld zijn. Nodeloze grote gaten wijzen op imitatie. Alle kralen zijn anders, het is immers natuurlijk materiaal. Als ze allen identiek zijn dan is het imitatie. Echt koraal is meestal zwaarder dan imitatie. Vaak, maar niet altijd, is er een lijnenpatroon te zien. Bloedkoraal wordt sinds lange tijd op alle mogelijke manieren nagemaakt van bijvoorbeeld kunststof, glas, palm of steennoot, kunsthoorn, celluloid, been en witte koraal. 

Het is verboden om nieuw bloedkoraal te winnen uit de zee. De koraalriffen worden gelukkig beschermd.  Door de opwarming en milieu vervuiling is er weinig bloedkoraal meer te vinden in de Middellandse Zee. Daarom is het enkel toegestaan om antieke bloedkoralen sieraden te verkopen.

Testen op echtheid:

Met citroensap kun je testen of het echt koraal is. Echt koraal wordt na een kwartier dof op die plaatsen waar citroensap is gedruppeld. Let op! Maak het plekje direct weer schoon met zuiver water. Doe dit natuurlijk met een klein stukje en niet met de hele streng.

Een andere test werkt met melk.

Doop de bloedkoraal in een beetje melk. Als het echt is dan zal de melk roze worden. Bij nepkoraal gebeurt dat niet.

Ouderdom bepalen:

Hoe ouder het koraal hoe lichter de kleur. Door blootstelling aan het licht verkleuren ze. Meestal hebben oudere koralen kettingen kralen met een ronde vorm. Echter ze komen ook nu nog in ronde vorm voor (óud-Hollands rond).  Antiek bloedkoraal komt bijna allemaal uit de Middelandse zee ”.

Waarde:

Schaarse goederen zijn altijd meer waard en nu er weinig tot geen nieuwe echte bloedkoralen sieraden bij kunnen komen door het visverbod stijgt de prijs van antiek bloedkoraal. Sommige antieke bloedkoralen kettingen zijn meer dan 1000 euro waard, zeker als ze ook voorzien zijn van een gouden slotje.

Voor mee informatie: zie gerbenzon.com

Fries kerfsnijwerk

Fries kerfsnijwerk

Fries houtsnijwerk is het versieren van houten gebruiksvoorwerpen met de zogeheten kerfsneetechniek. Kenmerkend daarbij zijn geometrische figuren zoals rozetten en sterren. De term Fries, waar deze vorm van volkskunst de naam aan te danken heeft, slaat echter niet alleen op Friesland. Het kwam voor in het heel Noord-Nederland en het gebied rondom het IJsselmeer. Vaak werd er lindehout gebruikt, zacht licht hout zonder veel noesten. Maar ook rozenhout, eikenhout en sommige tropische houtsoorten werden gebruikt. De snijders van Fries houtsnijwerk maakten gebruik van een beitel, hamertje en kleine scherpe mesjes. Met de beitel worden kerfjes van enkele millimeters in het hout gemaakt en met het mesje worden de patronen uitgesneden. Vandaar de naam kerfsnede.  Het kostte veel tijd en oefening om de techniek echt goed onder de knie te krijgen. Johannes Elzertus Gerbenzon en ook Dirk Gerbenzon waren er zeer bedreven in. 

Afbeelding 1 Voorbeeld van Fries kerfsnijwerk, een lepelrekje begin twintigste eeuw

Afbeelding 2 Tweede prijs voor snijwerk voor Pieter Gerbenzon op 18 juni 1908

Het Fries houtsnijwerk kent een lange traditie. De oudste nog bestaande voorwerpen met Fries houtsnijwerk dateren uit de zeventiende eeuw. De techniek werd overgeleverd van vader op zoon. Rond 1900 werden pogingen gedaan om het Fries houtsnijden opnieuw in de belangstelling te brengen. Volkskunst werd gepromoot op beurzen in Nederland, maar ook in Berlijn, Duitsland en in Londen en op de wereldtentoonstelling in Brussel.

Er werden op verschillende plaatsen cursussen georganiseerd. Tijdens de crisis van de jaren dertig werd er ook veel aan houtsnijden gedaan. Na de Tweede Wereldoorlog raakte het Fries houtsnijwerk uit de mode, omdat vrijwel iedereen een modern interieur wilde. Tegenwoordig houden zich nog slechts enkele mensen bezig met Fries houtsnijwerk. Het snijwerk blijft echter in trek als uiting van de Friese kunstnijverheid en cultuur.

Afbeelding 3 Voorbeeld van Fries snijwerk in de vorm van een krantenbakje

Afbeelding 4 Voorbeeld van Fries kerfsnee werk, een houten bakje met deksel, begin twintigste eeuw (particulier bezit)

Afbeelding 5 Fries kerfsnee houten voetenbankje, gemaakt door D. Gerbenzon, tweede helft twintigste eeuw

Afbeelding 6 Deksel met Fries snijwerk van een antiek eikenhouten kistje

Afbeelding 7 Een paar klompjes met Fries snijwerk, begin twintigste eeuw

Afbeelding 8 Houten stoof met fraai Fries snijwerk, deel van de stoof is gerestaureerd

Zie ook onderstaande video met nog een paar voorbeelden.

.

Bronnen:

- https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/frieshoutsnijwerk

- Leeuwarder courant 18 juni 1908

Zwart schaap of Black Swan: Suzanne Gerbenson

Kind in de gevangenis

Dit artikel is er een uit een serie over mijn voorouders die als ambachtsman of kunstenaar actief zijn geweest en verbonden zijn met de stad Leeuwarden. Want naast militairen en leraren waren er ook veel ambachtslieden en kunstenaars in de familie. Soms komt er een wat men nu een "zwart schaap" in de familie zou noemen naar voren, tenminste als je leest dat iemand in de gevangenis is terechtgekomen, denk je daar al snel aan. Maar ik zou het in dit geval eerder een "black swan" noemen. Want het is een anomalie, iets abnormaals, maar soms van grote betekenis. In dit geval een voorbeeld van een falende maatschappij. Want hoe kan het dat een simpele overtreding leidt tot levenslange opsluiting? Het theaterstuk "het pauperparadijs" wordt dit jaar in Veenhuizen opgevoerd en is in dit kader een aanrader.

Het onrecht wat mensen door de overheid is aangedaan is soms bizar. Ook in het geval van de kleine Anna Maria Gerbenson. Aparte jeugdgevangenissen bestonden er in die tijd nog niet. De meeste kinderen zaten in de gevangenis voor kleine diefstallen of landloperij. Maar sommige kinderen kwamen in de gevangenis terecht omdat moeder werd veroordeeld. Het kind ging soms mee de gevangenis in.

Dit lot trof ook Anna Maria Gerbenson. Ze was pas drie jaar oud toen ze in 1853 werd ingeschreven in de registers van de gevangenis in Leeuwarden. Haar moeder Susanna was door de rechtbank veroordeeld wegens bedelarij. Susanna kreeg daarvoor twee weken gevangenisstraf, plus ‘opzending naar een bedelaarsgesticht’. Haar 'misdaad' was dat ze na de dood van haar vader kennelijk niet meer rond kon komen van haar werk als naaister en gedwongen was om te bedelen. In 1839 waren er 245 naaisters in Leeuwarden dus de concurrentie was groot. 

Afbeelding 1 Rol van strafzaken 1 oktober 1853

Afbeelding 2 Vermelding in het gevangenisregister

Susanna was een ongehuwde, alleenstaande moeder en zoals gezegd naaister van beroep. Ze was op 18 oktober 1814 geboren.  In 1829, toen was ze 25, woonde ze nog bij haar vader en twee zussen in de Groote Hoogstraat nummer 119 naast haar oom Gerben Gerbenzon, die met zijn gezin op nummer 120 woonde. Op 1 maart 1833 had ze belijdenis gedaan. In mei 1845 verhuisde het gezin naar wijk 44 nummer 73 (Kleine Hoogstraat). Later woonde ze nog in wijk 50 nummer 159 (Breedstraat) en aan de Nieuweburen. 

Afbeelding 3 Aantekening van belijdenis

Haar ouders waren toen ze pas negen jaar oud was, te weten op 5 juli 1823, gescheiden en waren inmiddels overleden. Haar vader was een gerespecteerd burger genaamd Gerke Obbes Gerbenson, deurwaarder en is in 1847 overleden. Haar moeder heette Alida Christina Vuistman en was naaister van beroep. Na de scheiding is ze naar Amsterdam terug gegaan. Daar was ze geboren en daar is ze ook overleden, namelijk op 29 mei 1833 na 533 dagen verpleegd te zijn geweest volgens het patiënten register van een gemeenteziekenhuis in Amsterdam.

Suzanna had nog wel twee zussen, Yfke, twee jaar ouder en Anna Maria twee jaar jonger, maar Yfke was op 11 maart 1835 op 23-jarige leeftijd overleden en kennelijk was Anna Maria niet in de gelegenheid om bij te springen. Anna Maria was zelf ook naaister en had het waarschijnlijk ook niet breed. In 1848 woonde ze nog samen met Suzanna in wijk 50 op nummer 159. In 1857 trouwde ze met Nicolaas Orie, schoenmaker van beroep. Dus wie moest er voor de kleine Anna Maria zorgen, nu moeder in de gevangenis zat? Daarom ging de kleine Anna Maria met haar moeder mee naar de gevangenis.

Aansluitend op haar gevangenisstraf ging Susanna op 16 oktober 1853 naar Veenhuizen, waar ze tot 18 april 1857 bleef. Veenhuizen was één van de zeven Koloniën van Weldadigheid en de grootste onvrije kolonie. Veenhuizen was in 1822 opgericht en bestond uit drie gestichten. Gezinnen, wezen, bedelaars en landlopers verbleven hier.  Aan de binnenzijde van de gestichten, rond een afgesloten binnenplaats, bevonden zich slaapzalen met daarin tachtig hangmatten. In deze zalen sliepen de ‘onfatsoenlijke armen’, de bedelaars en landlopers. Mannen en vrouwen waren van elkaar gescheiden.  Aan de buitenzijde van de gestichten woonden de ‘fatsoenlijke armen’. Per gezin kregen ze een kamer toegewezen. Ze hadden een eigen voordeur en konden naar buiten wanneer ze wilden. 

Afbeelding 4 Veenhuizen

Rond de gestichten, aan de buitenzijde van de Kolonie, werden grote gemeenschappelijke boerderijen gebouwd en verschillende dorpsvoorzieningen. Hier woonden de bewakers en het personeel. Zie ook het artikel over Jan Hendrik Gerbenson.

Afbeelding 5 Aankomst in Veenhuizen

Afbeelding 6 Ontslag uit Veenhuizen

Na haar ontslag uit Veenhuizen belandde Susanna in het krankzinnigengesticht in Franeker. In 1860 wordt ze op verzoek van haar zuster door de rechter onder curatele gesteld ‘ter oorzake van krankzinnigheid’.

Afbeelding 7 Vermelding in de Nederlandsche Staatscourant van 11 december 1860

In het rechtbankdossier is te lezen hoe ernstig Susanna’s situatie was. Ze had geen idee hoe oud ze was, en ze dacht dat ze was getrouwd. “Ze verhaalt zwanger te zijn van den koning of van een der officieren of een der onderofficieren ofwel van de directeur der Kolonie van Weldadigheid waar zij enigen tijd is verpleegd.” Soms werd ze onrustig omdat ze dacht dat ze moest bevallen, en dan wilde ze naar huis, naar haar vermeende echtgenoot. 

Afbeelding 8 Passage uit brief inzake onder curatele stellen

Ze zal in het pand aan de Academiestraat 10 in Franeker hebben gezeten. Sinds 1848 was het in gebruik als gasthuis voor zwakzinnigen. De eerste 25 jaar werden de patiënten in de inrichting min of meer opgesloten. Contact met de rest van de bewoners in Franeker was er nauwelijks. Sommige patiënten werkten buiten de stad op het platteland.

Afbeelding 9 Het pand aan de Academiestraat 10 in Franeker waar sinds 1848 een gasthuis voor psychiatrische patienten was gevestigd.

Afbeelding 10 De binnenkant van het gasthuis (daarvoor was het het academiegebouw en daarvoor een klooster)

Ze overleed uiteindelijk in Franeker, in 1881.

Afbeelding 11 Overlijdensakte van 3 mei 1881

Waar Anna Maria in deze periode was, is niet duidelijk, maar het lijkt erop dat ze samen met moeder ook tijdelijk in Veenhuizen zat. Dat blijkt althans uit een aantekening in het bevolkingsregister. Ze woonde toen, in 1849, met haar moeder in de wijk no 45 letter I, Speelmanstraat Nz  261 in Leeuwarden en de vermelding "vertrokken kolonien tijdelijk verblijf" staat ook achter haar naam. De woningen in de Speelmanstraat hebben nu andere nummers maar zaten toen vlak bij De Put. Helaas is er nieuwbouw voor in de plaats gekomen.

Afbeelding 12 Vermelding van overlijden in de Franeker Courant 8 mei 1881

Afbeelding 13 Vermelding van overlijden in de Leeuwarder Courant van 9 mei 1881

Afbeelding 14 Vermelding in het bevolkingsregister 1848-1859

Anna Maria is geboren op 24 januari 1849 en is later getrouwd met Goozen Jan Apon. Ze woont dan in Rotterdam, waar ze trouwt en drie kinderen krijgt, twee meisjes en een jongen. Ze scheidt van haar man op 6 april 1891. Ze blijft in Rotterdam wonen tot haar overlijden in 1907. Ze woonde in 1890 in de Anna Paulownastraat 78 in Rotterdan, in 1894 in de Drievriendenstraat nummer 38 in Rotterdam en in 1902 in de Zijdewindeastraat 49 ook in Rotterdam en was al die jaren strijkster. Zou ze nog herinneringen hebben gehad aan die twee weken in de gevangenis of aan het verblijf in de veenkolonie? En met welk recht deporteert men een bewoner van een stad in plaats van dat er hulp verleend wordt? Het is heel goed mogelijk dat ze daardoor in psychische problemen is gekomen. 

Bronnen en Literatuur

- https://www.tresoar.nl/vertellen/verhalen/64900e1517d4d098e4b5ec94

- Nederlandsche Staatscourant 11 december 1860

- Rol van strafzaken, archiefnummer 18-02, Arrondissementsrechtbank Leeuwarden - Tresoar, inventarisnummer 86, aktenummer 3969

- https://www.openarch.nl/saa:122128c6-06c7-4e9d-b7d0-0089e85e2370

- allefriezen.nl

- Franeker Courant 8 mei 1881

- Leeuwarder Courant van 9 mei 1881

- HCL

- https://www.henrifloor.nl/teksten/nederland/veenhuizen.htm

- https://www.terugindrenthe.nl/verhalen/nieuwe-werelden/onvrije-kolonie-van-weldadigheid/

- Wijkboek van Leeuwarden, W. Eekhoff, 1843

- Stadsarchief Rotterdam