In dienst van Stad en Staat: Jan Martens Klaver (No 76)

In dienst van Stad en Staat: Jan Martens Klaver (No 76)

Dit artikel is het vierentwintigste uit een serie over burgers die zich inzetten voor militaire taken en gaat over de dienstplicht, schutterijen en het reguliere leger. De discussie over de dienstplicht is nu weliswaar minder, maar nooit helemaal weg geweest en gezien het personeelstekort in het leger ook nu actueel. Het is nuttig om dit fenomeen in historisch perspectief te plaatsen. Sommigen hebben de dienstplicht ondergaan maar er zijn ook mensen vrijwillig het leger ingegaan, waarbij "het leger" een rekbaar begrip is. Ook milities, schutterijen en andere paramilitaire organisaties komen aan de orde. Met de beschrijving van de lotgevallen van deze mannen zie je tegelijkertijd een verschuiving van de loyaliteit jegens de stad naar loyaliteit jegens de staat.

Jan Martens Klaver wordt ook als Ian Martens Claver geschreven, Hij is geboren op 9 mei 1753. Zijn vader heette Marten Jans en zijn moeder Berber Pieters. Hij was getrouwd met Joukje Wytses van der Voeg, geboren op 8 september 1754 in Stavoren. Ze wordt elders Sjoukje Wytzes genoemd, bijvoorbeeld bij haar belijdenis na Jan Martens zijn dood in 1821. Zij was de dochter van Wytze Greults en Evertje Fokkes. Joukje Wytzes en Jan Martens Klaver gaan op 22 november 1777 in ondertrouw en ze  trouwen op 10 december 1777 in Franeker. Jan Martens Klaver is dan beurtschipper.

Beurtschipper

Een beurtschipper vaart via een vaste dienstregeling een aantal vaste havens af. Beurtschepen vervoerden personen, vee of goederen. Hiervoor golden vaste prijzen. Uit een tarievenlijst van de beurtdienst van Sneek op Amsterdam blijkt dat in 1845 voor 3 gulden een koe vervoerd kon worden; dode eenden gingen voor 5 cent per stuk mee. De beurtschipper voer dus op gezette tijden tussen vaste bestemmingen op en neer. Ook werd de beurtvaart gekenmerkt door tal van bepalingen, zoals vaste tarieven voor bepaalde producten en trajecten en een vast aantal schippers dat op een bepaald traject mocht varen. Voor de schippers had dit voordelen: een redelijk bestaan was gegarandeerd. Immers de lokale overheden verleenden slechts aan een beperkt aantal schippers een vergunning om de verbinding te onderhouden, met als gevolg dat de onderlinge concurrentie in banen werd geleid. Voor het vervoer van goederen en personen was men tot halverwege de 19de eeuw aangewezen op de vele kanalen en meren in de provincie Friesland. Tot die tijd vond men hier bijna geen verharde wegen. Het reizen over deze zand- en keileemwegen was dan ook verre van comfortabel. Vooral in de herfst en de winter als deze door sneeuw en regen bijna onbegaanbaar waren. De schippers op deze beurtdiensten werden door de provinciale en gemeentelijke overheden benoemd. Deze moesten bij hun aanstelling een borgsom storten voor de juiste bezorging der aan hun toevertrouwde goederen. Een reglement met vrachttarieven zorgde er voor dat de schipper zijn monopolie niet kon uitbuiten door te hoge vrachtprijzen te vragen.

De beurtvaart in Franeker speelde zich voornamelijk rond het Vliet af. Het Vliet lag buiten de stadswallen.  Op gegeven moment waren er ongeveer dertig beurtschippers actief. Vier keer per dag ging er een schip naar Leeuwarden, een keer per dag naar Sneek en wekelijks naar Amsterdam over Harlingen en het IJsselmeer. Jan Martens (Claver) was beurtschipper van Franeker op Amsterdam en vice versa, zo staat dat bij de huwelijksaankondiging van 22 november 1777.

Jan Martens Claver woonde toen aan het Vliet in Franeker.

Afbeelding 1 Het Vliet in Franeker

Afbeelding 2 Pagina uit het Huwelijksregister van Franeker van 29 november 1777

Niet  overal wordt gesteld dat Wietze Jans Klaver (zie het artikel over hem), geboren 5 maart 1785 nu zijn zoon is of niet, omdat in het doopboek niet de toevoeging Klaver wordt gebruikt, maar gezien de datum van de doop, 2 juni 1785 op het Vliet in Franeker en de namen Jan Martens en Joukje Wytses kan het bijna niet anders dan dat dit inderdaad zijn zoon is.

Hij had ook een dochter genaamd Berber Jans Klaver, geboren 3 april 1790. Ze is op dezelfde dag gedoopt. 

Turfmeester

Hij was later van beroep belastingmeter op turf, althans volgens het Registre Civique van Franeker in 1811, elders turfmeester genoemd. Een turfmeester zag toe op de turf en de daarbij behorende rechten.  Hij was daarbij verantwoordelijk voor de turfwinning en de turfhandel. Op zijn 65 bij zijn overlijden wordt als beroep arbeider genoemd. Hij was Nederlands Hervormd.

Eerder werd als beroep inderdaad beurtschipper genoemd en elders is zijn geboorte datum 23 mei 1753. Tevens wordt er nog een zoon Marten Jans Claver genoemd, geboren op 6 september 1778. Het adres waar hij sinds 1781 woonde was het Leeuwarder End. Dat was toen nog aan een gracht, maar in 1915 is die gracht gedempt. Later woonde hij aan de Heerengracht 12. 

Afbeelding 3 Leeuwarder End 5 voor demping van de gracht in 1915

Afbeelding 4 Heerengracht 12 in Franeker

Jan Martens Klaver is overleden op 26 juni 1819. Bij zijn overlijden had hij geen onroerend goed.

Afbeelding 5 Handtekening van Jan Martens Klaver

In 1817 krijgt Joukje Wytzes een legaat van 1.000 gulden.

Afbeelding 6 Notariële akte in verband met een legaat voor Joukje Wytzes

Afbeelding 7 Notariële akte in verband met een legaat voor Joukje Wytzes, pagina 2 en 3

Geraadpleegde literatuur en bronnen:

- Doopboek Herv. gem. Franeker, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0259 Gemeente: Franeker Periode: 1776-1793

- Registre civique kanton Franeker, archiefnummer 8, Gewestelijke besturen in Friesland in de Franse tijd (BRF) - Tresoar, inventarisnummer 3633, aktenummer 8506 Gemeente: Franeker Periode: 1811-1812

- Overlijdensregister 1819, archiefnummer 30-12, Burgerlijke Stand Franeker - Tresoar, inventarisnummer 3002, blad 014Gemeente: Franeker Periode: 1819

- Memories kantoor Franeker, archiefnummer 42, Memories van successie - Tresoar, inventarisnummer 4005, aktenummer 1048 Gemeente: Franeker Periode: 1820

- Doopboek Herv. gem. Franeker, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0259 Gemeente: Franeker Periode: 1776-1793

- Lidmatenregister Herv. Gemeente Franeker, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 268, blad 111 Gemeente: Franeker Periode: 1790-1850

- Minuut-akten 1817, archiefnummer 26, Notarieel archief - Tresoar, inventarisnummer 040006, aktenummer 00854 Gemeente: Franeker Periode: 1817

- Doopboek Herv. gem. Franeker, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0259 Gemeente: Franeker Periode: 1776-1793

- Trouwregister Hervormde gemeente Franeker, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0264 Gemeente: Franeker Periode: 1772-1811

- Ondertrouwregister Gerecht Franeker, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0250 Gemeente: Franeker Periode: 1763-1782

- http://www.esther.museumopsterlan.nl/Infozuilen/Zuil-2/beurtschippers.php