In dienst van Stad en Staat: Wietze Jans Klaver (No 38)

In dienst van Stad en Staat: Wietze Jans Klaver (No 38)

Dit artikel is het drieëntwintigste uit een serie over burgers die zich inzetten voor militaire taken en gaat over de dienstplicht, schutterijen en het reguliere leger. De discussie over de dienstplicht is nu weliswaar minder, maar nooit helemaal weg geweest en gezien het personeelstekort in het leger ook nu actueel. Het is nuttig om dit fenomeen in historisch perspectief te plaatsen. Sommigen hebben de dienstplicht ondergaan maar er zijn ook mensen vrijwillig het leger ingegaan, waarbij "het leger" een rekbaar begrip is. Ook milities, schutterijen en andere paramilitaire organisaties komen aan de orde. Met de beschrijving van de lotgevallen van deze mannen zie je tegelijkertijd een verschuiving van de loyaliteit jegens de stad naar loyaliteit jegens de staat.

Wietze Jans Klaver is geboren in Franeker op 5 maart 1785. Hij is gedoopt op 6 februari 1791 en deed toen ook belijdenis. Zijn vader was turfmeester en is overleden op 26 juni 1819. Op 21 mei 1809 trouwde hij met Jitske Jans Lenting in Noorderdrachten. 

Noorderdrachten lag ten noordoosten van de Drait. Na de aanleg van de Drachtster Compagnonsvaart in 1641 groeide het dorp met Zuider Drachten uit tot Drachten, maar bleef tot het begin van de 19e eeuw een bestuurlijke eenheid. Officiële straatnamen kende men er niet. Huizen en winkels werden aangeduid met nummers. Tot omstreeks 1840 werd gesproken van Noorder- en Zuiderdrachten. Dat veranderde toen in 1856 de woningen werden ingedeeld in wijken met letter en nummer. Pas toen was er sprake van 'Dragten', een schrijfwijze die later weer is veranderd in Drachten

Ze hadden elf kinderen: Joukjen Wietzes Klaver (1811); Wietske Wietzes Klaver (1813); Jan Wietzes Klaver (1814); Marten Wietzes Klaver (1817-1888); Fokke Wietze Klaver (1819-1891); Hans Wietzes Klaver (1822); Wietske Wietzes Klaver (1826) Wietske Wietzes Klaver (1827-1910); Berber Wietzes Klaver (1827-1904); Hendrik Wietskes Klaver (1830- ) en Janke Wietzes Klaver (1832-1909). Niet alle kinderen zijn oud geworden. 

Hij was Nederlands Hervormd en van beroep scheepstimmermansknecht. Hij woonde vanaf 23 mei 1863 in Franeker en kwam uit Gorredijk. Hij woonde in elk geval in van 1825 tot 1863 in Gorredijk. Op 3 november 1866 is hij naar Drachten verhuisd.

Nummerwisseling

Op 14 februari 1850 is er een contract bij een notaris te Drachten opgemaakt waarbij zijn zoon zijn nummer wisselde met een andere jonge man. Dit kwam wel vaker voor om op die manier onder de militieplicht uit te komen. . Ter compensatie van de ze wisseling werd een bedrag van 226 gulden afgesproken  in twee delen opvorderbaar, 126 gulden direct en 100 gulden niet eerder dan 9 mei 1853. Hendrik Klaver, geboren 9 mei 1830, met nummer 75 en wonende te Gorredijk wisselde van nummer met Eritt Pieters de Jong nummer 41, loting in het jaar 1849. Jonge mannen met lage nummers hadden doorgaans een grotere kans om daadwerkelijk opgeroepen te worden. Vrijstelling kreeg je bij broederdienst, medische gebreken of een te geringe lengte.

Overigens staat er specifiek vermeld dat het geld zonder verdere machtiging door vader Wytse rechtstreeks naar Hendrik kon. Het geld kwam dus niet bij de vader terecht. Terwijl hij als voogd en vader de jonge Hendrik Wytses Klaver hierbij vertegenwoordigde heeft hij het contract niet ondertekend. De verklaring waarom staat er ook bij: hij heeft nooit geleerd om zijn naam te schrijven en was dus analfabeet.

Afbeelding 1 Notariële akte van 14 februari 1850 met betrekking tot nummer wisseling

Afbeelding 2 Notariële akte van 14 februari 1850 met betrekking tot nummer wisseling, pagina 2 en 3

Op 1 mei 1850 gaat Hendrik Klaver daadwerkelijk in dienst en wordt op 15 mei 1855 van dienst ontslagen. Kennelijk beviel het hem wel in het leger want op 10 april 1856 ging hij nogmaals een contract van plaatsvervanging aan, nu met Sytze Schut. In dit contract kunnen we ook zijn signalement terugvinden: een el en zeshonderd zevenentachtig strepen. Een ovaal gezicht, blauwe ogen, bruin haar en bruine wenkbrauwen, gewone neus en kin en geen bijzondere kentekenen. Voor dit contract kreeg hij 350 gulden, maar dat werd pas later uitbetaald, maar was wel rentedragend tegen 4 procent per jaar. Dit keer hoefde vader Wytse dus niet mee te tekenen.

Afbeelding 3 Contract van plaatsvervanging 10 april 1856 pagina 1

Afbeelding 4 Contract van plaatsvervanging 10 april 1856 pagina 2 en 3

Hendrik Klaver is later eerst naar Leeuwarden verhuisd, daarna als militair in garnizoen in Woerden gelegerd geweest en daarna naar Nijmegen verhuisd. Hij was van beroep wieldraaier. Hij is in 1870 getrouwd met Klaaske Joostes Oosterhof.

Afbeelding 5 Opname in ondertrouw van Hendrik Wytses Klaver in 1870

Afbeelding 6 Verklaring waaruit blijk dat Hendrik Wytzes Klaver in 1870 in garnizoen in Woerden zat

De Woerdense kazerne werd  gekwalificeerd als uiterlijk de mooiste kazerne van Nederland, stevig gebouwd van goed materiaal, goed gelegen en ruim opgezet. Maar het interieur was minder fraai. Het gebouw was ingedeeld in zeer kleine kamertjes, donker, slecht geventileerd en ongezond. 20 kamers per verdieping en ook op de zolder werden militairen gelegerd. Het garnizoen bestond in de eerste helft van de 19e eeuw uit circa 300 man, waarvan een aantal ook ondergebracht werd in het Proveniershuis; het waren voornamelijk infanteristen. Tot 1879 is de kazerne permanent door het garnizoen gebruikt. Er werden wel wat inwendige verbouwingen gepleegd (een gevangenenruimte, een keuken en een wasruimte werden ingericht), maar het uiterlijk van het gebouw bleef hetzelfde. Het garnizoen werd door de Woerdense gemeentebestuurders gekoesterd: het bracht leven in de brouwerij en het was voor de Woerdense middenstand een niet onbelangrijke bron van inkomsten. Het is daarom te begrijpen dat men in 1879 alle mogelijkheden aangreep om de Minister van Oorlog van zijn plan af te brengen het permanente garnizoen te Woerden op te heffen. Bij deze actie wees het gemeentebestuur ook op het feit dat de Woerdense kazerne door specialisten beschouwd werd "in goede hoedanigheid de vijfde in Nederland te zijn. Het mocht niet baten. 

Afbeelding 7 Kazerne in Woerden waar Hendrik Klaver waarschijnlijk gelegerd was

Afbeelding 8 Bewijs van het vervullen van de militieplicht

Wytse Jans is overleden op 4 maart 1869 in Drachten. Een dag later is hij begraven.

Geraadpleegde literatuur en bronnen:

- Trouwregister Hervormde gemeente Drachten, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, inventarisnummer 0624 Gemeente: Smallingerland Periode: 1674-1811

- Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken (DTBL);Trouwregister Hervormde gemeente Drachten 1674-1811 Inventarisnr.: DTB 624

- Minuut-akten 1856, archiefnummer 26, Notarieel archief - Tresoar, inventarisnummer 055071, aktenummer 00047 Gemeente: Heerenveen Periode: 1856

- Huwelijksregister 1870, archiefnummer 1002, Gemeentebestuur van Leeuwarden, 1811-1941 - Historisch Centrum Leeuwarden, inventarisnummer 3595C, aktenummer 0213 Gemeente: Leeuwarden Periode: 1870