De interessante geschiedenis van het pand in de Weerd met nummer 15
Als je in een oud pand woont weet je zeker dat er voor jou mensen gewoond hebben op de plek waar jij nu woont. Het is interessant om er eens onderzoek naar te doen. Een complicatie daarbij is dat de archieven niet altijd compleet zijn en je verschillende bronnen moet combineren om een compleet beeld te krijgen.
Timmerman Borchert (vóór 1532)
In de Regesten van het Ritske Boelema Gasthuis te Leeuwarden staat dat "Borchert timmerman en Ded, e.l. te Leuwaerden, verkopen aan Hanns Kruysshar en Lutghert e.l. burgers aldaar met recht van wederinkoop binnen vijf jaar, volgens keizerlijk placcaat, voor 15 g. gld. de penning 10, omdat 't geen "hardt" dak is (!), een rente van 1,5 g. gld. 's jaars uit hun, door hen zelf bewoond, huis op de Waerdt N. van de steeg naar St. Anna klooster, ingaande 21 sept. 1532. "
Dit moet de plek zijn waar later Weerd 15 is gebouwd, want het betreft een huis op de Weerd ten noorden van de steeg naar het Sint Anna klooster. Dit was de Sint Annastraat die later werd omgedoopt tot Bagijnestraat. Bijzonder om te lezen dat het pand geen hard dak had. Het was waarschijnlijk een rieten dak met stro en leem. Bijzonder brandbaar en deze vorm van dakbedekking werd dan ook vaak al in de zestiende eeuw in steden verboden. In elk geval woonden de timmerman Borchert (Burghert) en zijn vrouw Ded er. In 1534 had Burchert een conflict met ene Wopke, volgens de Quaclappen.
Afbeelding 1 Kaart van Leeuwarden uit 1580
Afbeelding 2 Uitvergroting van een deel van de kaart met de Weerd
Hanns Kruysshar en zijn vrouw Lutghert (na 1532)
Een andere vroege vermelding die we kunnen vinden van een pand wat op de plek van wat nu Weerd nummer 15 is, is te lezen in de Oorkonden der geschiedenis van het Sint Anthonij-gasthuis te Leeuwarden, uit de 15e en 16e eeuw.:"Van Pieter, weuer, eenen oude schildt (1), doende xx st. X den. obel. , ter cause van een jaer nu verschenen steede-pacht, den gasthuijse jaerhcx competerende wuijt den gront van den huijse, bij hem van Mr. Anlhonis Morael gecocht, staende op de Waerdt, op de hoeck van de Baginestraete." Het is echter niet duidelijk of dit dan het pand met nu nummer 15 betreft of juist aan de andere kant, nummer 13.
Anthonis Morael was meester metselaar en in 1552 burger van Leeuwarden. Hij was waarschijnlijk van Vlaamse afkomst, wellicht van Gent. In het blad keppelstok staat dat Anthonis Morael een huis op de hoek van de Weerd en de Sint Annastraat woonde en dat dat vroeger de naam was van de straat die later Bagijnestraat werd genoemd. Hij zou bouwmeester geweest zijn en onder zijn leiding zouden de nieuwe Schuttersdoelen, de Nieuwe toren in Leeuwarden en de toren van Dronrijp zijn gebouwd. Het huis op de hoek van de Weerd en de Sint Annastraat werd door een erfgenaam, Frans Morael in 1575 verkocht.
Om zeker te weten of dit pand inderdaad op de plek van Weerd 15 heeft gestaan is dus verder onderzoek nodig. Een aanwijzing is dat hij kennelijk een conflict had met buurman Pieter Emouts, wever van beroep. Verder lijkt het dat het een driftig mannetje was want hij had ook een handgemeen gehad met Els Pietersdr, een vrouw in de straat waarbij zij hem met een stok geslagen had en hij haar met een mes had verwond.
In 1551 woonden Pieter Symonsz en Ymcke "op ten Wairt" tussen meester Anthonys Morael en Sinne wever in. In 1556 woonde Wolter Pietersz. "op de Waert" tussen het huis van Jacob van Bolswert en Syne wever in.
In 1442, dus een eeuw eerder, werd voor het eerst de naam "up die waerd" vermeld. Weerd of Waard betekent stuk land dat aan het water ligt. Tot aan de dertiende eeuw liep er de Middelzee. Men kan dan ook wel zeggen dat de Weerd het hart van Leeuwarden vormt. Het stadhuis ligt er niet voor niets vlakbij.
Op 20 december 1592 verkoopt Floris Leenerts, schepen samen met Neeltien Thijsdr. een huis aan Herman Jansz. en Lisabeth Jansdr. een huis, schuur en plaats, "op de Weert" met ''t Eenhoorn ten noorden en Derck Hendrix ten zuiden voor 1065 goudguldens. Nu is het pand dat aangeduid wordt met 't Eenhoorn zeker het pand dat nu Weerd 19 is. Het pand dat door Herman Jansz wordt aangekocht is wat nu Weerd 17 is en het pand dat Derck Hendrix bewoont is dus Weerd 15.
Hendrick Dircks (vóór 1581)
Jan Henrix en Gerryt Henrix (1581)
In 1581 woonde Jan Henrix met zijn vrouw, de dochter van Hendrick Dirxs op de Weert, volgens het lidmaatregister van de hervormde kerk van Leeuwarden. Zijn vrouw heet overigens Gerryt Henrix.
Op wat nu Weerd nummer 13 is woonde toen, in 1584, M. Melis en daarna C.L. Tjaarts.
Derck Hen(d)rix(z) (1585 - 1606). Hij had volgens het register van het schoorsteengeld in 1606 een pand met twee schoorstenen op locatie West-Minnema espel no 140. West Minnema espel komt overeen met de locatie Weerd (zie het onderstaande kaartje). Het werd ook wel het Nassausch espel genoemd. Hij was zowel eigenaar als bewoner.
Afbeelding 3 Verdeling van Leeuwarden in espels
Weduwe van Derck Hendrix (1606)
Is het nog te betwijfelen of Anthonis Morael de eerste vastgestelde bewoner van het pand Weerd 15 kan zijn, van Derck Hendrix staat het wel vast dat hij er rond 1592 gewoond heeft. Het "Olde Fleishuis" is vlak in de buurt.
Interessant is de kaart van Johan Sems uit 1603. Daarop kunnen we het huis op de hoek van de Bagijnestraat met de Weerd goed zien.
Afbeelding 4 Detail van de kaart van Johan Sems uit 1603. Te zien valt dat de Sint Anthonystraat nog water is (aangeduid met Oudegracht). Rechts wat nu het Hofplein heet en rechtsonder van het midden het hoekhuis op de t-splitsing van de Bagijnestraat met de Weerd, Weerd 15. De Oudegracht is pas in 1870 gedempt. Het gedeelte dat nu Bagijnesteeg het werd aangeduid met "het Diept".
Afbeelding 5 De Weerd in 1603 met Rechtsonder de Waag op de Nieuwstad.
Afbeelding 6 De Weerd in 1622, De bebouwing van het hoekpand lijkt iets anders dan in 1603 te zijn.
Een wetenswaardigheid is dat een voorvader van de huidige eigenaren van het pand Weerd 15, de familie Gerbenzon, ook in de Weerd woonde, namelijk Dirck Jacobs de Valck, van beroep goudsmid. Hij woonde in het pand dat nu Weerd nummer 16 is, dus schuin aan de overkant. Het had toen een uithangbord "den dragenden Credens". Een credens is een zilveren platte schaal op een voet.
Aeltie Dircx Klinkebijl en soldaat Dirck Dirks Clinckebijl (1612 - 1637)
In 1637 verkoopt D.D. Clinckebijl het pand op de Hoek van de Weerd en de Bagijnestraat aan H. Douwes. Dirck Dirks Clinckebijll was soldaat. Op 19 juni 1612 woonde Aeltie Dircx Klinckebijl op Weerd 15. Dat zal ongetwijfeld familie zijn. Het is zeer waarschijnlijk dat dit inderdaad Weerd 15 betreft omdat op Weerd 13 (het pand had in 1699 de naam Stad Parijs) tussen 1618 en 1646 meester kleermaker Allert Allerts woonde. Daarnaast werd in 1612 het pand wat nu Weerd 13 is door C. Cornelis verkocht aan A. Albberts.
H. Douwes (1637 - 1660)
In 1660 verkopen H. Douwis en J. Douwis een pand Weerd westzijde aan J. Jacobs
Afbeelding 7 Kaart van de Weerd en omgeving met onder andere het Koninklijk Paleis. Duidelijk is te zien dat de Sint Anthonystraat nog water is.Mevrouw A. Diepen, echtgenote van de heer van Halbema verkoopt in 1745 het pand aan G. Lourens.
G. Lourens - Stiphout (1745 - 1788)
Het kan zijn dat dit Geertje Lourens Haen betreft. Ze was gehuwd met Jacob Franses van Stiphout en hadden een dochter genaamd Anna Jacobs Stiphout. Jacobus van Stiphout is op 21 juni 1743 overleden en begraven bij de Oldehoofsterkerk. Hij was afkomstig uit Heusden.
W. Stiphout verkocht in 1788 het pand aan de Bagijnestraat aan Pieter Westra. W. Stiphout is waarschijnlijk familie van de weduwe van Stiphout, mevrouw G. Lourens, waarover in de Quotisatie kohieren van 1749 gemeld wordt dat ze "ordentelijk haar kost kan winnen". De locatie, West Minnemaespel, klopt in elk geval, maar het kan ook dat ze toen zelf in de Grote Kerkstraat woonde, want ene Daniel Schaap was toen bewoner van het pand. Daniel Schaap was echter al overleden in 1746, maar er in de Quotisatie kohieren staat dat de weduwe van Daniels Schaap een winkeltje had. Er waren toen twee volwassen en twee kinderen. Dat zou kunnen kloppen als de oudste dochter, Foekje, achttien jaar oud, als volwassene werd geteld.
Meester brouwer Pieter Westra en Kuniera Jans Arentsma (1788 - 1806)
Pieter Westra woonde toen al met zijn vrouw Kuniera Jans Arentsma in de Schrans op nummer 127. Pieter Westra was meester brouwer en oud vroedsman en de echtgenoot van Kuniera Jans Arendsma. Zij was de erfgename van Jan Arendsma, de brouwer die per ongeluk in een vat met bier gevallen was en aan de gevolgen daarvan overleed. Zie daarvoor het blog over Weerd 17. Pieter overleed op 1 november 1825. Kuniera overleed op 80-jarige leeftijd op 11 januari 1831.
Distillateur Gosse Jans van Dam (1806 - 1830)
Gosse Jans van Dam, distillateur (ook wel als stoker of brander aangeduid) koopt het pand in 1806 van Pieter Westra. Op 5 april 1830 verkoopt Gosse van Dam een huis en Branderij voor een bedrag van 3.727 gulden aan Reitze Bloembergen Santé en Ybeltje Pieters Rijpstra.
Handel in wijnen, likeuren en sterke drank van Reitze Bloembergen Santé (1830 - 1834)
Reitze is geboren in 1807, kwam uit Groningen en was op 13 april 1830 met Ybeltje getrouwd. Hij woonde toen op het Ruiterskwartier letter E, no 158. Reitze was grossier, koopman en later deurwaarder bij het Provinciaal gerechtshof van Friesland. En what is in a name? Santé! We nemen er nog een.
Afbeelding 12 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 7 maart 1834 waarin het pand aan de Weerd te koop wordt aangeboden voor een bedrag van 2.613 gulden
Op 3 maart 1834 verkoopt Reitze het pand aan Jacob van Dam, de chirurg en buurman op nummer 17. Het is dus vaker in de geschiedenis voorgekomen dat zowel Weerd 15 als 17 in handen was van een persoon of familie. Het pand wordt omschreven als een huis met pakhuis in de Weerdt en een huis in de Bagijnestraat en de koopprijs is uiteindelijk 3.900 gulden. De benedenverdieping blijft een winkel. Reitze overlijdt op 12 oktober 1877.
Afbeelding 13 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 13 mei 1834 waarin Reitze Bloembergen aangeeft zijn handel te verplaatsen naar Achter de Waag no 7.
Afbeelding 14 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 23 mei 1834 dat er nu de drogisterij van J.B. de Beer in gevestigd wordt.
Huurder Drogisterij J.B. de Beer (1834 - 1837)
Juda Baruch de Beer is geboren op 23 juni 1802 in Oude Pekela en was getrouwd met Aurelia Vlietstra. Hij had samen met haar vijf dochters en een zoon. Hij kwam uit Groningen en vestigde zich in 1926 in Warga. In 1829 zat hij op de Korenmarkt in Leeuwarden. Van 1834 tot 1837 dus in de Weerd, maar kennelijk kon hij geen rust vinden want op 9 mei 1837 zet hij een advertentie in de Leeuwarder Courant waarin hij meldt dat hij zich weer in Groningen gaat vestigen als drogist.
Huurder apotheker Wessel Allesz. Beintema (1837 - 1852)
Wessel Allesz. Beintema is in 1836 getrouwd met Tijsje Sybesdr. Stellingwerff, apotheker, Hij is op 17 oktober 1802 geboren in Dokkum. Sinds 3 juni 1824 is hij apotheker. Hij vestigt zich als drogist en chimist in 1829 in Leeuwarden. Wessel heeft in de Tiendaagse Veldtocht tegen de Zuidelijke Nederlanden gediend als korporaal eerste Afdeling, eerste Batterij, derde Compagnie. Op 22 Oktober 1831 was hij Sergeant bij de Tweede Compagnie. Ze hadden twee zonen, Siebe, geboren op 4 december 1837 en Alle geboren op 18 september 1841 en een dochter Martha, geboren op 12 juni 1840. Hij woonde eerst op de Turfmarkt, nummer 282, toevallig of niet, naast Reitze Bloembergen Santé. Tijsje overlijdt in 1844, nog maar 33 jaar oud. Later hertrouwt hij met Anna Elisabeth Broers. In 1852 koopt hij een huis aan de Wirdumerdijk en verhuist zijn apotheek daarnaar toe.
Afbeelding 15 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 30 april 1852
Wessel overlijdt op 21 januari 1860. Zoon Siebe werd ook apotheker en had zijn apotheek gevestigd aan de Wirdumerdijk 19. Of er ook een gaper aan de muur in de Weerd heeft gehangen is niet bekend, maar aan de Wirdumerdijk hing in elk geval een gouden vijzel.
Afbeelding 16 Apothekerspot met Aconitum (monnikskap, zeer giftig, dus een raadsel waarvoor dat gebruikt werd, maar in de homeopathie wel gebruikt tegen ontstekingen)
Huurder Bierhuis B.J. Kuipers (1853 - 1857)
Afbeelding 17 B.J. Kuipers
Bouwe Jans Kuipers is geboren op 11 augustus 1820 en was getrouwd met Anneke Steffens, afkomstig van Schiermonnikoog. Zij overleed al snel en toen trouwde hij met haar zus Geertje Geertje heeft al twee kinderen van haar overleden echtgenoot schipper Tjipke Botes Konter. Bouwe heeft drie kinderen. Sinds 1852 zit Bouwe in de bierhandel. Hij verkocht bier, maar ook mineraal water, vruchtensappen en bessenwijn.
Afbeelding 18 Advertentie in de Leewuarder Courant van 27 mei 1853 waarin hij aangeeft vanaf 12 mei in de Weerdt letter G no 42 (lees Weerd 15) te wonen
Afbeelding 19 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 15 juli 1853
Afbeelding 20 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 7 december 1855
Afbeelding 21 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 22 mei 1857 met de aankondiging van de verhuizing naar het Heerenwaltje
In 1857 verhuist hij zijn bierhuis naar het Oranje Koffijhuis aan het Heerenwaltje naast het Stadhuis, dat daarna het Oranje Bierhuis gaat heten. In 1878 verkoopt hij het Oranje Bierhuis en gaat zich meer toeleggen op de import van bierflessen. Het bedrijf heeft in elk geval nog tot in het begin van de twintigste eeuw bestaan. Bouwe Jans Kuipers overlijdt op 10 december 1883.
Chirurg Jannes van Dam (1861 ? - 1868)
Jannes is geboren op 15 juni 1830 en is net als zijn vader Chirurgijn en Vroedmeester. Terwijl zijn vader met het gezin al op Weerd nummer 17 woonde, is hij later op Weerd nummer 15 komen wonen. Jannes is op 21 februari 1867 getrouwd met Anna Clasina Andreae. In 1857 woonde hij nog over de Kelders. Op 20 augustus 1878 is hij overleden.
Afbeelding 22 Advertentie in de Leeuwarder Courant
Jannes van Dam verkoopt het pand voor een bedrag van 5.562 gulden aan notaris Johannes de Wal op 20 oktober 1868.
Notaris Johannes De Wal (1868 - 1887)
Notaris Johannes de Wal is geboren op 5 augustus 1820. Hij was getrouwd met Gerredina Groes (in onderstaande advertentie weduwe de Wal genoemd).. Hij was eerst notaris in Dokkum, maar vestigde zich op 1 januari 1857 in Leeuwarden waarbij hij eerst, sinds 15 mei 1862, op de Eewal, nummer 45 met zijn vrouw en twee dienstboden woonde. Op gegeven moment zaten er dus twee notarissen, De Wal op Weerd 15 en De Haan op Weerd nummer 17, naast elkaar. Het belastbaar inkomen van De Haan was echter ruim drie keer zo hoog als dat van De Wal, namelijk 4.940 respectievelijk 1.450 gulden. Johannes de Wal is op 17 maart 1883 op 62-jarige leeftijd overleden. Gerredina Groes is op 31 augustus 1831 geboren. Ze is op 23 mei 1890 naar Velp vertrokken. Notaris de Wal verhuurde een deel van het pand aan Nicolette Theodora Hoogewerff.
Huurder Onderwijzeres Nicolette Theodora Hoogewerff (1879 - 1882)
Nicolette Teodora Hoogewerf was afkomstig uit Rotterdam, daar geboren op 16 februari 1843. Ze was onderwijzeres en gaf tekenles aan dames. Ze heeft zich op 1 september 1875 in Leeuwarden gevestigd, nadat ze was aangenomen als lerares tekenen. Op 18 november 1882 werd ze als vaklerares handteekenen aangesteld op de meisjeschool, gemeenteschool no. 3 in Leeuwarden. Haar salaris was 200 gulden per jaar. Op haar verzoek werd haar op 15 juli 1884 eervol ontslag verleend. Op 9 juli 1890 is ze naar Velp verhuisd. Ze ging mee met Gerredina Groes.
Afbeelding 23 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 19 september 1879 waarin een tekencursus wordt aangeboden
Sybrandus Laurentius van der Meulen (1887 - 1902)
Sybrandus Laurentius van der Meulen is geboren op 20 juli 1886 en was kantoor assistent. Hij was tevens penningmeester van de commissie van het Bonifatius Hospitaal en zat in het bestuur van de Rooms Katholieke kiesvereniging. Hij koopt "eene Heerenhuizinge met zeeven vertrekken, kelder, keuken, plaats, enzovoort" voor een bedrag van 5.900 gulden van de nabestaanden van de overleden notaris Johannes de Wal. Tegelijk nam hij onder andere vier zonneblinden, een glazenkast in de keuken over voor 50 gulden.
Afbeelding 25 Advertentie in de Leeuwarder Courant
Administratiekantoor Foppe Roorda (1902 - 1911)
Foppe Roorda had een administratie kantoor en hield zich ook bezig met hypotheken en bemiddeling bij verkoop en verhuur. In 1902, te weten op 7 januari, kocht hij het pand van Sybrandus Laurentius van der Meulen voor een bedrag van 8.063 gulden. In eerste instantie had hij zijn eigen kantoor in het pand, maar op 1 april 1903 verkocht hij de zaak aan D. Hellema en legde hij zich meer toe op het verhuren. Hij verhuurde Weerd 15 aan verschillende bedrijven.
Afbeelding 26 Advertentie van F. Roorda in de Leeuwarder Courant van 7 juli 1902
Afbeelding 27 Aankondiging van het vertrek van Foppe roorda en de overname door D. Hellema van het kantoor op 1 april 1903
Huurder naaimachinehandel Eits, Jonker & co. (1903 - 1910)
De naaimachinehandel zat tot 1903 in het Nauw en werd daarna naar de Weerd nummer 15 verplaatst.
Afbeelding 30 Aankondiging van de ontbinding van de Firma Eits Jonker en Co in 1913
Huurder Kleermaker Albarda & Co (1910 - 1912)
Afbeelding 31 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 20 mei 1910
Nadat de Firma Eits & Co uit de Weerd waren vertrokken kwam kleermaker Joh. Albarda er in. Het was een heren kleermaker en zat eerst op Weerd 24. Ze verkochten onder andere sportkleding.
Op 5 januari 1912 wordt het huis te koop aangeboden. Albarda huurt het pand dan nog. De vraagprijs is 5.110 gulden.
Afbeelding 32 Aankondiging van de verkoop van een Heerenhuis op Weerd 15 in de Leeuwarder Courant van 5 januari 1912
Afbeelding 33 Pagina van de koopakte van Weerd 15 gedateerd 27 december 1911
Foppe Roorda, kassier uit Dokkum, verkocht een pand aan Pieter Gerbenzon op 27 december 1911 en wel te weten: "Eene heerenhuizinge gekwoteerd nummer 15, met plaats, erf en verder aanbehooren, aan den Weerdt op den hoek van - en met vrije steeg of uitgang aan - de Bagijnestraat te Leeuwarden, kadastraal bekend gemeente Leeuwarden, sectie G, nummer 1066, groot een are zestien centiare." Tevens werden gelijk vijf zonneblinden en twee spiegels mee overgenomen. Pieter Gerbenzon betaalde er uiteindelijk 5.111 gulden voor.
Huurder Firma Mekking (1912 - 1918)
Op 14 mei 1900 had trouwe medewerkster S.H. Mekking de winkel van de damesStoett & Westra in de Weerd no 4 overgenomen. Ze had er dertig jaar gewerkt.
Op 20 januari 1913 werd Weerd 4 door de dames Stoett en Westra te huur aangeboden, want op 5 april 1912 was de winkel al verplaatst naar Weerd 15.
Ze verhuisden in 1913 van Weerd 4 naar Weerd 15. Het was een winkel in ondergoed, handschoenen en lingerie. In 1918 werd de winkel opgedoekt.
Afbeelding 35 Advertentie in de Leeuwarder Courant van 23 maart 1918 waarin de winkel te koop wordt aangeboden
Huurder G. de Haas (1921 - 1923)
Stempelfabriek G. de Haas werd op 27 juli 1921 bij de kamer van koophandel te Leeuwarden ingeschreven. De Haas was in 1921 een van de eersten met een telefoonaansluiting. Gerrit de Haas kwam oorspronkelijk uit Sneek en is geboren op 29 januari 1873
Afbeelding 37 Foto van Weerd 15 in 1903
Afbeelding 38 Het pand Weerd 15 met huurder G. de Haas in 1923
Het aardige is dat de ontwerptekeningen uit 1912 van de winkelgevel bewaard zijn. De overeenkomst met de bovenstaande foto zijn duidelijk.
P. Gerbenzon (1911 - 1920)
De geschiedenis van de Firma P. Gerbenzon & Zonen kunt u vinden op www.gerbenzon.com en op het blog over Pieter Gerbenzon. P. Gerbenzon was al langer actief als meubelmaker, eerst in de Gloppe en later vanuit het pand Weerd 17.
Fa. P. Gerbenzon & Zonen ( 1920 - heden)
Afbeelding 43 Weerd 15 - 17 in 2023
Conclusie:
Het blijkt dat het pand een bewogen geschiedenis achter de rug heeft. De geur van meubelwas heeft het nu wel gewonnen van de geur van bier en sterke drank, maar het is duidelijk dat de brouwerij en drankhandel wel een fors aandeel in de geschiedenis van het pand heeft. Het bekende oranje bierhuis is dus eigenlijk in de Weerd 15 ontstaan! De laatste eeuw is het pand in handen geweest van de familie Gerbenzon en is het een rustpunt in een dynamische omgeving. Winkels hebben plaats gemaakt voor horeca, een bewuste keus van de gemeente Leeuwarden, maar of dat een goede keus is geweest waag ik te betwijfelen. De tijd zal het leren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten